Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğu və Şema Modları
Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğu olan insanlar uşaqlıq təcrübələri nəticəsində ümumiyyətlə bəzi əsas inanc sistemlərini (sxemlərini) inkişaf etdirirlər. Bu sxemlər yetkinliyə qədər davam edən və fərdin düşüncələrinə, hisslərinə və davranışlarına təsir edən stereotipli düşüncə və emosiya nümunələridir.
Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğu ilə tez-tez əlaqəli olan sxemlər və bu sxemlərin yaratdığı rejimlər:
Əsas sxemlər
* Haqq/Böyüklük: İnsan özünü başqalarından üstün görür, haqlı olduğunu zənn edir və başqalarının haqqına məhəl qoymur.
* Qüsurluluq/Utanc: Dərinliklərində özünü qeyri-kafi, dəyərsiz və qüsurlu hiss edir. Bu hissi ört-basdır etmək üçün möhtəşəm bir münasibət sərgiləyirlər.
* Duygusal məhrumiyyət: Uşaqlıq illərində kifayət qədər diqqət və sevgi görmədiyi üçün bu ehtiyacını başqalarından qarşılamağa çalışır.
* Güvənsizlik: Başqalarına güvənməkdə çətinlik çəkir, davamlı olaraq aldanacağını düşünür.
Tətiklənmiş rejimlər
* Möhtəşəm rejim: Özünü üstün hesab etmək, başqalarını alçaltmaq, haqlılıq iddiası.
* Uşağı incitmə rejimi: Tənqid edildikdə və ya rədd edildikdə özünü dəyərsiz, qəzəbli və küskün hiss edir.
* Emosional olaraq məhrum uşaq rejimi: Diqqət və sevgi axtarır, başqalarının diqqətini cəlb etməyə çalışır.
Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğunda görülən digər rejimlər
* Tənqidi Valideyn: Daim özünü və başqalarını tənqid edir və yüksək standartlar qoyur.
* Aqressiv Rejim: Öz hüquqlarını müdafiə etmək üçün aqressiv davranış nümayiş etdirir, başqalarına zərər verə bilər.
Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğunda Şema Modlarının Təsirləri
* Münasibətlərdə çətinliklər: Narsistik fərdlər başqalarının hisslərinə əhəmiyyət vermir və empatiya qurmaqda çətinlik çəkirlər. Bu, onların münasibətlərində problemlər yaradır.
* Həddindən artıq eqoistlik: Öz ehtiyaclarını başqalarının ehtiyaclarından üstün tuturlar.
* Müvəffəqiyyət vəsvəsəsi: Onlar daim uğur əldə etməyə çalışırlar, lakin bu uğurları adətən başqalarına göstərmək və bəyənilmək üçündür.
* Emosional qeyri-sabitlik: Daxili münaqişələr yaşayırlar. Bir tərəfdən özlərini üstün gördükləri halda, digər tərəfdən dərin bir dəyərsizlik hissi keçirirlər.
Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğunun Şema Terapiya ilə Müalicəsi
Şema terapiyası narsisistik şəxsiyyət pozğunluğu olan insanlara bu sxemləri və rejimləri tanımağa və daha sağlam düşüncə və davranış nümunələri inkişaf etdirməyə kömək edir. Terapiya prosesində fərd uşaqlıq yaralarını sağaltmağı, daha realist bir mənlik təsəvvürü yaratmağı və empati qurmağı öyrənir.
Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğunun Klinik Simptomları
Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğu həddindən artıq özünə hörmət, başqalarına qarşı empatiyanın olmaması və heyranlıq ehtiyacı kimi simptomlarla xarakterizə olunan bir şəxsiyyət pozuqluğudur. Bu pozğunluğu olan insanlar çox vaxt özlərini digər insanlardan üstün hesab edirlər və başqalarının hisslərinə əhəmiyyət vermirlər.
Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğunun Klinik Simptomları:
* Həddindən artıq təkəbbür: Özlərini digər insanlardan daha istedadlı, cəlbedici, müvəffəqiyyətli və ya əhəmiyyətli görürlər.
* Heyranlıq ehtiyacı: Davamlı olaraq başqalarının diqqətini və heyranlığını çəkməyə çalışırlar.
* Empatiyanın olmaması: Başqalarının hisslərini anlamaqda çətinlik çəkirlər və çox vaxt başqalarının ehtiyaclarını öz ehtiyaclarından üstün tutmurlar.
* Möhtəşəmlik: Öz uğurlarını şişirdirlər və başqalarının uğurlarını kiçik hesab edirlər.
* Haqq İddiası: Onlar həmişə haqlı olduqlarını düşünürlər və tənqidə dözümsüzdürlər.
* Xüsusi Müalicə Gözləməsi: Onlara xüsusi rəftar edilməsi lazım olduğunu düşünürlər.
* Başqalarını istismar etmək meyli: Onlar başqalarından öz mənfəətləri üçün istifadə edə bilərlər.
* Qısqanclıq: Başqalarının uğurlarına paxıllıq edir və uğursuzluqlarını istəyirlər.
* Qürurlu və Təkəbbürlü Davranışlar: Özlərini digər insanlardan üstün görərək təkəbbürlü və qürurlu davranışlar sərgiləyirlər.
* Münasibətlərdə Çətinliklər: Münasibətlərində empatiyanın olmaması və özünü mərkəzləşdirmələri səbəbindən çətinliklər yaşayırlar.
Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğunun səbəbləri
Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğunun dəqiq səbəbləri tam olaraq bilinməsə də, bunun genetik meyl, uşaqlıq dövründə yaşanan mənfi təcrübələr (məsələn, həddindən artıq təriflənmə və ya tənqid olunma) və ətraf mühit faktorlarının birləşməsindən yarana biləcəyi düşünülür.
Narsisistik Şəxsiyyət Bozukluğunun Müalicəsi
Narsisistik şəxsiyyət pozğunluğu psixoterapiya ilə müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir. Sxematik terapiya, koqnitiv davranış terapiyası və psixodinamik terapiya kimi müxtəlif müalicə üsullarından istifadə edilə bilər. Müalicə prosesində fərd öz davranışından xəbərdar olur, empati qurmağı öyrənir və daha sağlam əlaqələr qurmağı hədəfləyir.
Narsissizm müxtəlif yollarla özünü göstərə bilən mürəkkəb bir şəxsiyyət xüsusiyyətidir. Buna görə də, narsistləri dəqiq bir rəqəmə bölmək çətindir. Bununla belə, ümumi olaraq bəzi narsist növləri müəyyən edilmişdir.
Narsissizmin növləri:
* Möhtəşəm Narsisizm: Bu tip narsistlər özlərini üstün, xüsusi və bənzərsiz görürlər. Onlar öz uğurları, istedadları və gözəllikləri ilə öyünürlər. Onların daimi təqdirə və heyranlığa ehtiyacı var.
* Gizli Narsisizm: Kənardan təvazökar görünə bilər, lakin daxildə dərin bir dəyərsizlik hissi daşıyırlar. Başqalarının rəğbətini qazanmağa çalışırlar və tənqidə son dərəcə həssasdırlar.
* Bədxassəli Narsisizm: Bu tip narsistlər həm möhtəşəm, həm də gizli narsisistik xüsusiyyətlərə malik ola bilərlər. Onlar aqressiv, manipulyasiya edir və başqalarına zərər verməyə meyllidirlər.
* Kövrək Narsisizm: Bu narsistlər kənardan etibarsız və müdafiəçi görünə bilər. Bununla belə, içlərində dərin bir kövrəklik və qeyri-adekvatlıq hissi daşıyırlar.
Digər təsnifatlar:
Bəzi mənbələrdə narsistləri daha spesifik kateqoriyalara bölmək olar, məsələn:
* Emosional Narsisizm: Onlar öz emosional ehtiyaclarını qarşılamağa son dərəcə diqqət yetirirlər.
* Passiv Narsisizm: Daha passiv və introvert bir rəftar nümayiş etdirirlər.
* Manipulyativ narsisizm: İstədiklərini əldə etmək üçün başqalarını manipulyasiya etməyə çalışırlar.
* Obsesif Narsisizm: Mükəmməllik və nəzarət ehtiyacı kimi xüsusiyyətlər göstərirlər.
