Вецер усё гааў і гнаў бясконцыя космы туману, куртка на Іване стала волкай, зябкая дрыгота скаланала спіну. Ён усё азіраўся, пачынаючы ўжо сумнявацца, ці знойдзе скарынку вар'ят. З'явілася нават жаданне вярнуцца, забраць, з'есці яе самому, і, каб як адкараскацца ад надакучлівых думак, ён хутчэй засігаў далей ад гэтага месца.
Неўзабаве яны абышлі слаёны гіганцкі выступ, што, нібы акамянелы птушыны хвост, тырчаў у небе, узлезлі вышэй, і тады раптам туманнае воблака каля іх разарвалася, неяк быццам асела. Яны ўбачылі вышэй ад сябе голы, круты камяністы масіў і зусім побач на схіле сцежку. Яна бегла не ўніз і не ўгору, а асцярожна між камянёў прабілася наўскос па схіле. Была яна не дужа прыкметная ў гэтым хаосе скал, але ўсё ж абое ўраз заўважылі яе і прыемна здзівіліся.
Іван першы ступіў на яе, азірнуўся ўніз - там між пасмаў туману таксама мільгалі змрочныя скалы, правалы, між іх дзе-нідзе праплывала шызая далячынь. Угары ж, у высокім прысмужаным небе, гарэў асветлены сонцам пярэсты, густа аснежаны хрыбет. Праўда, калі хлопец прыгледзеўся, дык аказалася, што хрыбтоў там аж два: дальні - магутны і шырокі, падобны на сівую нерухомую мядзведзеву спіну, і бліжні - зубчасты, трошкі прысыпаны снегам, які крайняю сваёй вяршыняй з седлавінай ля боку ўпіраўся ў самае неба. Гэтая вяршыня і здавалася адсюль найболыдай, але Іван ужо ведаў такое ашуканства гор, калі самая бліжэйшая з іх здаецца і самаю высокай. Відаць, усё ж галоўны тут быў той дальні мядзведжы хрыбет, думалася, што за ім ужо жаданая мэта іхніх уцёкаў - партызанскі Трыест.
Задраўшы голаў, хлопец з хвіліну ўглядаўся ўгору, у гэты парог на іх шляху ў будучыню, вельмі хочучы ўпэўніцца, што пагоні тут ужо не будзе, што самае страшнае яны пераадолелі, што людзі цяпер ім не сустрэнуцца, - цяпер ім супрацьстаяла толькі прырода, для змагання з якой трэба адно: болей сілы. Затым ён паглядзеў на прыціхлую і таксама, відаць, агорнутую новым клопатам сваю спадарожніцу: яна рухава жмурыла бухматыя вейкі, таксама ўзіраючыся ў снегавыя хрыбты. I тады, мабыць, упершыню, у яго з'явілася ціхая задаволенасць ад таго, што перад грознаю невядомасцю гор ён не адзін, што побач усё ж чалавек, хоць бы і жанчына. Адчуўшы кароткі пробліск задавальнення, ён кінуў:
- Айда?
Наўрад ці ведала яна гэтае хлапчукоўскае слова, але цяпер настолькі суладнымі былі іх пачуцці, што яна зразумела і згодна падхапіла:
- Айда!
I яны выправіліся па сцяжынцы, што апярэзвала голую скалістую касагорыну. Угары ў разрывах туману нестрымана ярка бліснула паніжэлае ўжо сонца, клочча аблокаў асляпляльнаю белізною заззяла на схілах гор; па скалах і безданях хутка памчаліся чорныя шкуматы ценяў і побач суладна з імі - яркія плямы святла. Вецер, не сціхаючы, ірваў Іванаву куртку, пухіром надзімаў праз дзірку штаны. Джулія зябка наставіла шырокі каўнер скуранкі. Яны падняліся вышэй. Асветленыя сонцам унізе, выразна сталі відны чорная шчыліна расселіны, камяністыя касагорыны, на адной з якіх віднелася, адкінуўшы даўжэзны цень, перыстая патарчака-скала. Іван зірнуў туды і спыніўся: на тым месцы, дзе яны нядаўна сядзелі, сагнуўшыся, нібы шукаючы штось у Доле, дыбаў на сваіх тонкіх нагах вар'ят гефтлінг.
- Глядзі ты - прывязаўся.
- Траджіко челёвэк, - сказала Джулія. - Пекато - жалко!
- Чаго шкадаваць? Сволач ён.
- Он хочет руссо ідет. Но руссо бёзе. Он бояться.
- I правільна робіць, - коратка зазначыў Іван.
Хлопец рушыў далей, махнуўшы рукой на вар'ята, хоць мець такі хвост ззаду не вельмі падабалася яму. Але што зробіш з ненармальным - і адагнаць не адгоніш і ўцячы некуды. Прыйдзецца, відаць, патрываць так да ночы.
- Іван, - сказала дзяўчына, робячы націск на «і». - Ты не імель зло Джулія?
- А чаго мне злаваць?
- Ты нон бёзе?
- Можаш не баяцца.
- Нон бояться, да?
- Да.
Крануты стомаю, яе твар сагнаў лагодную ўсмешку і пасур'ёзнеў, адбіўшы невясёлы ўнутраны ход думкі.
- Джулія руссо нон бояться. Джулія снег бояться.
Іван, ідучы наперадзе, толькі ўздыхнуў на гэта: сапраўды, снег і такі мізэрны запас хлеба ўсё болей пачыналі непакоіць і яго. Хлопец падумаў, што трэба было ў лесніка прыхапіць яшчэ што і абавязкова абутак, бо голымі нагамі проста невядома як было лезці ў снег. Але добрыя думкі, як заўжды, з'явіліся позна. Тады, вядома, яны не думалі, што дабяруцца да снежных вяршынь, - тады шчасцем здавалася выскачыць жывым з аблавы. I так дзякуй аўстрыяку - каб не ён, хлеба яны не мелі б. Іван хутка сігаў па сцяжыне; збоч ярка свяціла, не грэючы, нізкае сонца, па касагорыне валакліся-мільгалі дзве даўжэзныя, да самага нізу, цені. Суцяшаць, угаворваць дзяўчыну ён не хацеў, толькі сказаў:
- Куртка ў цябе ёсць. Чаго баяцца. Манто не чакай.
Дзяўчына, чуваць было, уздыхнула і, памаўчаўшы, сказала:
- Рома Джулія многа манто імель. Фір манто - черна, бела.
Ён насцярожыўся і сцішыў крок.
- Што - чатыры манто?
- Я. Фір манто. Четыре, - удакладніла яна.
- Ты што - багатая?
Яна засмяялася.
- О, нон богата. Бедна. Політіше гефтлінг.
- Ну, не ты - бацька. Бацька хто твой?
- Батіка?
- Бацька. Ну, ацец. Фатэр. Хто ён?
- А, іль падрэ! - зразумела яна. - Іль падрэ коммерсанто. Діретторе фірма.
Ён ціха прысвіснуў - ну і ну, аказваецца, з буржуяў. «Не хапала яшчэ, каб гэты бацька аказаўся фашыстам, вось была б прагулачка ў Альпах, - выбраўшыся да сваіх, век не апраўдацца», - падумаў ён і крута азірнуўся.
- Фатэр фашыст?
- Сі, фашісто, - проста адказала Джулія, жвава зірнуўшы ў яго пасуравелыя вочы. - Начальнік міліто.
Яшчэ лепш! Чорт ведае што робіцца на свеце! Як казаў той Жук, кінеш палку ў сабаку - трапіш у фашыста. Ну і Еўропа!
Ён саступіў на край сцежкі, даў дзяўчыне параўняцца з сабой і з няўтойнай цікавасцю агледзеў яе ладненькую, цыбатую, як-колечы апранутую фігуру. Але, дзіўная справа, гэтае стракатае, з чужога пляча ўбранне ўсёй сваёй недарэчнасцю не магло зацьміць яе маладой прыроднай статнасці і пекнаты, якая праглядвала ва ўсім: і ў гнуткасці рухаў, і ў ласкавай прыгажосці твару, і ў звычцы трымаць галаву з годнасцю і грацыяй. Яна пакорліва-аддана паглядвала на яго, рукі трымала сашчэпленымі ў доўгіх рукавах скуранкі і прывычна ляскала па сцяжынцы сваімі нязграбнымі клумпес.
- А ты што ж... Таксама, можа, фашыстка? - з абвостранай унутранай чуйнасцю да яе запытаў Іван.
Дзяўчына з прытоеным папрокам кальнула яго вачыма.
- Джулія фашіста? Джулія - комуніста! - аб'явіла яна з даўно ўсвядомленай гордасцю.
- Ты?
- Я!
- Брэшаш, - пасля паўзы недаверліва сказаў ён. - Якая ты камуністка?
- Комуніста. Сі. Джулія комуніста.
- Што, уступіла? I білет быў?
- О нон. Нон латэсара*. Формально нон. Моральмэнтэ комуніста.
* Няма білета. (іт.)
- А, маральна! Маральна не лічыцца.
- Почему?
Ён не адказаў. Што можна было сказаць на гэта наіўнае пытанне? Каб так кожнага, хто сябе назаве камуністам, і лічыць ім, колькі б тады набралася такіх? Ды яшчэ буржуйка... Хто яе прыме ў партыю! Балбоча проста...
Трошкі прытушыўшы сваю цікавасць, Іван пайшоў хутчэй.
- У нас тады лічыцца, калі білет дадуць.
- А, Русланд! Русланд іначе. Я понімайт. Русланд советіка. Русланд свобода.
- Ну, у нас не тое што ў вас, буржуяў.
- Советіка очень карашо. Эмансіпаціоне. Ліберта. Братство. Так?
- Ну.
- Очень карашо! - пранікнёна казала яна. - Джулія очен, очен уважаль Русланд. Нон фашізм. Нон гестапо. Очен карашо. Іван счастлів свой страна, да? - Яна па сцяжыне падбегла да хлопца і аберуч узялася за яго руку вышэй локця. - Скажы, Іван, как до война жіль? Какой твой дэрэвня? Слюшай, тэбя сіньоріне, дэвушка, любіль? - раптам запытала яна, з гуллівай адданасцю заглядваючы яму ў заклапочаны твар.
Іван ніякавата лыпнуў вачыма, але рукі не адабраў - ад яе пяшчотнае блізкасці ў яго нутры зашчаміла непрывычнай лагоднасцю.
- Якая там дзяўчына! Не да дзяўчат было.
- Почему так?
- Так.
- Что, плёхо жіль? Почему?
Ён спахапіўся, што сказаў не тое, - пра сваё жыццё ён не хацеў ёй гаварыць.
- Так. Рознае было.
- Ой, неправда говоріль, - хітравата скасіла яна на яго зіркастыя вочы. - Любіль мнёго сіньоріно!
- Куды там!
- Какой твой провінція? Какой место ты жіль? Москва? Кіев?
- Беларусь.
- Белорусь. Это провінція такой?
- Рэспубліка.
- Рэспубліка? Это карашо. Італія манархія. Монтэ - горы ест твой рэспубліка?
- Не. Гор няма. У нас болей лясы. Пушчы. Рэкі і азёры. Азёры самыя прыгожыя, - міжвольна аддаючыся ўспамінам, загаварыў ён. - Мая вёска Цярэшкі якраз ля двух азёр. Калі ў ціхі надвячорак зірнеш - не шалохнецца. Бы люстэрка. I лес вісіць уніз вяршалінамі. Як намалёваны. Адно - рыба плешчацца. Шчупакі - во! Што там горы!
Ён сказаў адным разам занадта многа для свайго негаваркога характару, зараз жа адчуў гэта і змоўк. Але растрывожаныя яго думкі і ўяўленні ўжо былі там - у родным далёкім краі, і цяпер, у гэтым дзікім нагрувашчанні скал, яму стала так нясцерпна самотна, як даўно ўжо не было ў палоне.
Яна, мусіць, адчула тое і, калі ён змоўк, папрасіла:
- Говорі еще. Говорі твой Белорусь.
Сонца тым часам зноў закрылася шэрым туманным воблакам.
На гладкую касагорыну з пратаптанай наўкос сцяжынай асеў шэры імклівы цень, дымчатае вільготнае клочча хутка панеслася ўпоперак схілу. Было сцюдзёна і ветрана.
Спачатку бязладна і не вельмі ахвотна, часта спыняючыся, нанава перажываючы старыя ўражанні, ён, як пра нешта далёкае, дарагое і незвычайнае, пачаў расказваць ёй пра ўсыпаныя буйнымі жалудамі дубровы, пра бабровыя хаткі на азёрах, пра сцюдзёны гаючы бярозавік вясной і пра водар чаромхавай квецені ў маі.
Даўно ўжо ён не быў такі гаваркі і адталы душой, як у гэты час, - ажно не пазнаваў сябе. Ды і яна з яе зважлівай Цікаўнасцю да ягонага роднага неяк адразу пабліжэла, нібы яны здаўна былі знаёмыя і сустрэліся пасля доўгай цяжкай ростані.
Урэшце ён змоўк. Яна патроху вызваліла яго руку і вальней узялася за шурпатыя пальцы. Спакойна спытала:
- Іван, твой мама карашо?
- Мама? Харошая.
- А іль падрэ - батіка твой?
Яна летуценна пазірала на схіл і не заўважыла, як здрыгануўся яго ўраз спахмурнелы твар.
- Не памятаю.
- Почему? - здзівілася яна і аж прыпынілася.
Ён не захацеў спыняцца, сашчэпленыя іх рукі выцягнуліся.
- Памёр бацька. Я яшчэ малы быў.
- Морто? Поміор? Почему поміор?
- Так. Хвароба зламала.
Яна далікатна выпусціла яго пальцы, зайшла крыху збоч, чакаючы, што ён скажа нешта важнае, растлумачыць тое, што не магла зразумець яна.
Але ён ужо ні аб чым не хацеў гаварыць, толькі ўздыхнуў, падумаўшы, што, відаць, лепш ёй не чуць пра ўсё складанае і труднае, што было часткай яго жыцця.
