Chương VI
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, nhân văn, văn hóa
I. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
1. Quan điểm về vai tṛ của đạo đức cách mạng Theo Hồ Chí Minh, muốn thực hiện thành công sự nghiệp cách mạng xă hội chủ nghĩa - cuộc cách mạng sâu sắc nhất, triệt để nhất, toàn diện nhất, chúng ta phải đem hết tinh thần và lực lượng ra phấn đấu; phải tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng. Hồ Chí Minh luôn luôn quan tâm đến vấn đề đạo đức và giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên. Một trong những bài giảng đầu tiên cho lớp thanh niên trí thức yêu nước đầu tiên của Việt Nam từ những năm 1920 là bài giảng về "tư cách của một người cách mạng". Đến khi viết Di chúc, Người vẫn dành một phần trang trọng để bàn về vấn đề đạo đức, yêu cầu mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, Đảng phải quan tâm chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho đoàn viên và thanh niên, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xă hội vừa "hồng" vừa "chuyên". Hồ Chí Minh xem xét đạo đức trên cả hai phương diện lư luận và thực tiễn. Về mặt lư luận, Người để lại cho chúng ta một hệ thống quan điểm sâu sắc và toàn diện về đạo đức. Về thực tiễn, Người luôn coi thực hành đạo đức là một mặt không thể thiếu của cán bộ, đảng viên. Cũng như V.I. Lênin, Hồ Chí Minh đào tạo các chiến sĩ cách mạng không chỉ bằng chiến lược, sách lược mà c̣n bằng chính tấm gương đạo đức trong sáng của ḿnh. Khi đánh giá vai tṛ của đạo đức cách mạng, Hồ Chí Minh coi đạo đức là nền tảng của người cách mạng, cũng giống như gốc của cây, ngọn nguồn của sông suối. Người viết: "Cũng như sông th́ có nguồn mới có nước, không có nguồn th́ sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc th́ cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức th́ dù tài giỏi mấy cũng không lănh đạo được nhân dân. V́ muốn giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho loài người là một công việc to tát, mà tự ḿnh không có đạo đức, không có căn bản, tự ḿnh đă hủ hóa, xấu xa th́ c̣n làm nổi việc ǵ"1. Người so sánh: "Làm cách mạng để cải tạo xă hội cũ thành xă hội mới là một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang"2. Đạo đức là gốc, là nền tảng v́ liên quan tới Đảng cầm quyền. Hồ Chí Minh trăn trở với nguy cơ của Đảng cầm quyền, đó là sự sai lầm về đường lối và suy thoái về đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên. Đảng cầm quyền, lănh đạo toàn xă hội, lănh đạo Nhà nước, nếu cán bộ, đảng viên của Đảng không tu dưỡng về đạo đức cách mạng th́ mặt trái của quyền lực có thể làm tha hóa con người. V́ vậy, Hồ Chí Minh yêu cầu Đảng phải "là đạo đức, là văn minh". Người thường nhắc lại ư của Lênin: Đảng Cộng sản phải tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lương tâm của dân tộc và thời đại. Người nói, cán bộ, đảng viên muốn cho dân tin, dân yêu, dân phục th́ không phải "viết lên trán chữ cộng sản là được quần chúng yêu mến. Quần chúng chỉ quư mến những người có tư cách đạo đức". Vai tṛ của đạo đức cách mạng c̣n thể hiện ở chỗ đó là thước đo ḷng cao thượng của con người. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, mỗi người có công việc, tài năng, vị trí khác nhau, người làm việc to, người làm việc nhỏ, nhưng ai giữ được đạo đức cách mạng đều là người cao thượng. Là một h́nh thái ư thức xă hội, đạo đức không phải một chiều phụ thuộc vào tồn tại xă hội, vào những điều kiện vật chất kinh tế. Nó có khả năng tác động tích cực trở lại, cải biến tồn tại xă hội. Giá trị đạo đức tinh thần một khi được con người tiếp nhận sẽ biến thành một sức mạnh vật chất. Có đạo đức cách mạng th́ khi gặp khó khăn gian khổ, thất bại cũng không lùi bước, chán nản...; khi gặp thuận lợi và thành công cũng vẫn giữ tinh thần khiêm tốn, "lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ", không kèn cựa về mặt hưởng thụ, không công thần, không quan liêu, không kiêu ngạo, v.v.. Đạo đức là cái gốc của người cách mạng, nhưng phải nhận thức đức và tài có mối quan hệ mật thiết với nhau. Có đức phải có tài, nếu không sẽ không mang lại lợi ích ǵ mà c̣n có hại cho dân. Mặt khác, phải thấy trong đức có tài. Tài càng lớn th́ đức phải càng cao, v́ đức - tài là nhằm phục vụ nhân dân và đưa cách mạng đến thắng lợi.
