SỰ TRỖI DẬY VÀ SUY TÀN CỦA ĐẾ CHẾ THỨ BA LỊCH SỬ ĐỨC QUỐC XÃ

CHÚ THÍCH NGƯỜI DỊCH

Quốc vụ khanh có hàm bộtrưởng nhưng không được giao phụ trách bộ nào cụthể, thực hiện những công việc được giao phó theotừng thời điểm. (ND)

Martin Luther phản đối từ'Lutheran' nhưng từ này vẫn được sử dụng rộngrãi. Tên khởi đầu của giáo phái là Evangelical Church,tiếng Việt gọi là Giáo hội Phúc Âm. (ND)

Việc so sánh quân hàm giữacác nước không được thống nhất. Ví dụ: có nguồnxem Đại tướng cấp cao của Đức ngang với Đại tướngbốn sao của Mỹ, nhưng nguồn khác xem Đại tướng cấpcao của Đức cao hơn. Vì thế, việc dịch thuật quân hàmtrong sách này có thể khác với một số nguồn tài liệu.(ND)

Cần phân biệt: một sốtài liệu dùng các thuật ngữ chuẩn tướng, Thiếu tướng,Trung tướng và Đại tướng cho cấp tướng của Mỹ,nhưng bản dịch này dùng các thuật ngữ tương tự nhưcấp tướng của Việt Nam, cũng tương ứng với 1, 2, 3, 4sao trên quân phù. (ND)

Ở đây, không xem số saotrên quân phù để so sánh, vì như thế đô đốc của Hảiquân Việt Nam ngang với thượng tướng (đều có ba sao),nhưng không phù hợp với nghĩa thông thường: Đô đốclà cấp tướng hải quân cao nhất. (ND)

Hiện nay quảng trường nàycó tên là Theodor-Heuss-Platz (cư dân địa phương hay gọitắt là Theo), theo tên Theodor Heuss (1884-1963), Tổng thốngđầu tiên của Đức sau Thế chiến II. (ND)

Ông ngoại của mẹ Hitler làem của ông nội Hitler, vì thế mẹ Hitler là cháu gái củacha Hitler. (ND)

Dường như bản thân Hitlercũng nhận ra điều này. Thời trẻ, ông tâm sự vớingười bạn duy nhất rằng không gì làm ông vui hơn việcngười cha đổi họ. Ông nói với August Kubizek rằng cáihọ Schicklgruber nghe 'có vẻ thô lỗ, quê mùa, khó phátâm và không thực dụng. Ông thấy 'Hiedler'... nghe dịudàng, nhưng 'Hitler' nghe hay hay và dễ nhớ hơn.'(August Kubizek, The young Hitler I knew, tr. 40). (TG)

Hitler kể về mình khi cótâm trạng hồi tưởng vào buổi tối ngày 8 và 9 tháng 1năm 1942 ở Tổng hành dinh Bộ Chỉ huy Tối cao Quân lực(Hitler's Secret Conversations, tr. 160). (TG)

Từ 'Giáo sư' (nguyêntác: Professor) ở đây chỉ giáo viên bậc trung họctheo cách nói ở châu Âu, không hẳn phải là học hàm.(ND)

'Đó là những ngày hạnhphúc nhất trong đời tôi và đối với tôi thì giống nhưmột giấc mộng...' (Mein Kampf, tr. 18.) Trong mộtbức thư đề ngày 4 tháng 8 năm 1933, 6 tháng sau khi trởthành Thủ tướng, Hitler viết cho người bạn thời trẻAugust Kubizek: 'Tôi lấy làm vui sướng... khi được ônlại một lần nữa hoài niệm về những năm tốt đẹpnhất đời tôi.' (August Kubizek, The young Hitler I knew,tr. 273). (TG)

Dường như Kubizek là ngườibạn thuở thiếu niên duy nhất của Hitler. Trong quyển TheYoung Hitler I Knew, ông này miêu tả cuộc sống langthang của Hitler năm 19 tuổi, không những lấp vào lỗhổng về tiểu sử của nhà Lãnh tụ Đức mà còn sửasai những ấn tượng về giai đoạn đầu trong đờiHitler. Kubizek cũng có cuộc đời khác thường như Hitler.Ông có ngôi nhà hạnh phúc ở Linz, học nghề làm nệm từngười cha, tốt nghiệp Nhạc viện Vienna hạng danh dự,bắt đầu sự nghiệp làm nhạc trưởng và nhà soạnnhạc, nhưng sự nghiệp tiêu tán bởi Thế chiến I. (TG)

Vở opera có ba màn của nhàsoạn nhạc người Đức Richard Wagner (1813-1883). Lời vànhạc của tác phẩm đều do ông viết. (ND)