TANRI VE DEVLET -MİHAİL BAKUNİN

Aşağıda bir bölümünü okuyacağınız eser, işçi hareketi için-
de, daha somut olarak söylemek gerekirse, ilk uluslararası işçi
örgütü olan I. Enternasyonal içinde, "devletin rolü" konulu bu
somut tartışmada bir tarafın görüşlerini içeriyor.
Tartışmanın diğer tarafında yer alan Marksizm, (en azından
Marksist olduğunu söyleyen partiler ve rejimler tarafından)
dünyanın hiç de küçümsenemeyecek bir bölümünde uygulan-
ma olanağı buldu.
Anarşizmin ise zaten "bir iktidar söylemi" olma iddiası (ve
şansı) yoktu.
Soruna bu açıdan bakıldığında, Bakunin'in fikirleri, Mark-
sist olduğunu söyleyen rejimierin çöküş nedenlerinin tartışıl-
ması (örneğin, devlet, demokrasi, bilim ve din karşısındaki tu-
tum) açısından yarar sağlayabilecek "eleştirel bir söylem" ola-
rak, bugün ülkemizde de okunınayı ve tartışılmayı hak ediyor.
Tabii, "o takımı tuttuk olmadı, bir de bunu tutalım" mantığını
bir kenara atıp, bu akımın söylediklerini de "eleştirel düşünce"nin
çözümleyici ve dönüştürücü gücüne tabi kılmak koşuluyla