döneminin en iyi kelamcılarından olan gazali bilgi konusunda platon, aristo, farabi ve ibni sina'nın " felsefesini reddedenlerdendir. kesin bilgiyi aristoculuktaki gibi bilimsel bilgide değil, asıl hakikat olan allah sevgisinde ve inancında bulmuştur.
meşşai felsefecilerin akıl ve inancı uzlaştırma gayretlerini eleştirmiş, akıl ya da inançtan birini feda etmeden, diğerinin kabul edilmeyeceğini illeri sürmüştür. bu düşünceyle filozofların rasyonalizmini veya akılcılığını kabul etmez.
gazali, bilgi felsefesini kati bilginin elde edilmesi üzerine kurar;
kesin bilgi var mıdır?
şüphe edilmeyen bilgi var mıdır?
- gerçek bilgi var mıdır?
gazali şüpheyi yöntemle birleştirerek kesin bilgiye varmaya çalışır. ve duyu bilgisi acaba kesin bilgi yani apacık önermeleri verir mi? diye sorar
soruya müteakip; ilkin duyular yoluyla elde edilen bilgilerin sağlam ve inandırıcı olmayacağı sonucuna varır. çünkü, duyu organlarının en kuvvetlisi olan göz bile yanılmaktadır. hareketsiz gibi görünen gölgenin gerçekten hareket ettiğini, uzakta bulunan yıldızın olduğundan küçük göründüğünü anlıyor. *
gazalinin önermesine göre, duyular kesin bilgi veremez; çünkü duyu bilgisinin akıl tarafından yanlış olduğu kanıtlanacak bir durumdur, veya güvenilir olmadığı anlaşılabilir. kendisine göre, duyu bilgisi kesin ve güvenilir bilgi olamaz.
gazali akıl bilgisini de sorgulama yoluyla ele alır,
- acaba akıl bilgisi kesin ve güvenilir bilgi midir?
-akıl bilgisinden de kuşku duyabilir miyiz?
akıldan daha yüksek bir otorite var mıdır?
ölüm bir tür uykudan uyanmak mıdır?
gazali, bu tür şüphelerden akıl yoluyla kurtulamaz ve benzeri kuşkulardan çok fazla rahatsız olmaya başlar, akıl, şüpheleri sona erdirmediği gibi kesin bilgide veremez. gazali, bu sefer şüphelerden arınma yolunu arar, ve sonunda, allahın insanın kalbine bağışladığı doğal bir ışık olduğunu kabul eder. (doğal ışık, veya nur, allahın insanın kalbine doğurduğu ışık) bu ışıkla insan hakikatın bilgisine ulaşabilir. descartes'de, gazalinin doğal ışık anlayışına yakın bir anlayış öne sürmüş'tür.
gazali bilgi konusunda beş farklı öneri sunar,
1- inanca değer verenler.
2- akla değer verenler.
3- aklı asıl kabul edip inancı ona uygun yapmaya çalışanlar.
4- inancı asıl kabul edip aklı ona uygun yapmaya çalışanlar.
5- hem akla hem de inanca birlikte değer verenler. (gazali s 92)
bu görüşleri tek tek ele alarak eleştiren gazali, onun için en doğru yol, akıla ve inanca kendi alanları içinde layık oldukları değeri verenlerin görüşüdür. devamında şüphesiz aklı reddetmek inancı reddetmek değildir, çünkü dinin önermeleri akılla bilinir. der. * *
