ĐÔNG A BIỂN MẶN

TRẦN CỤ - TÔN SƯ GÀN DỞ

 Chương 10 của Cố niên hoa giới thiệu một nhân vật khá độc đáo của lịch sử nhà Trần: thầy học của vua Trần Minh Tông - Trần Cụ.

(Link truyện: https://www.facebook.com/notes/phuong-uyen/c%E1%BB%91-ni%C3%AAn-hoa/1535041206793391/ )

Ghi chép về nhân vật này không nhiều, Đại Việt Sử ký Toàn thư viết:

"Bấy giờ có viên độc bạ là Trần Cụ tính khoan hậu, cẩn thận, thật thà, giỏi ngề đánh cá, bắn nỏ và chơi cầu. Vua sai dạy thái tử các nghề ấy.

Cụ mỗi khi sắp đánh đàn, thì trước hết cắt đầu dây, buộc lại cho chặt dây rồi sau mới gảy. Có người hỏi cớ làm sao, Cụ trả lời: "Nếu khúc đàn chưa hết mà dây đứt thì làm thế nào?".

Cụ làm cầu thì cân nhắc các múi da, cho mười hai múi cân nhau, duy ba múi ở miệng cầu lỗ là chỗ bỏ cái bong lợn vào thì hơi mỏng và nhẹ, để cân với sức nặng ở đầu bong bóng, cho nên khi đá cầu, múi nào ở trên đến lúc rơi xuống đất lại nguyên như cũ, không bao giờ chuyển khác.

Người đời bắn nỏ, chân đứng cũng như bắn cung, tức là kiểu chữ "đinh" không thành, chữ "bát" không ngay. Cụ thì đứng ngay ngắn mà bắn và bảo mọi người: "Phàm bắn cung thì tay trái giơ ra phía trước nắm lấy thân cung, tay phải kéo dây cung về phía sau, mình đã nghiêng thì chân cũng phải lệch, còn bắn nỏ thì đưa cân bằng ra phía trước, cho nên khi cầm nỏ mà bắn, thân mình ngay ngắn, thì cớ gì chân lại phải đứng lệch?".

Nhà ông ta ở và thuyền ông ta đi, đều có hai cửa đối nhau, xếp đặt, bày biện các thứ cũng cân đối và phải ngay ngắn, vì là bản tâm như vậy, cho nên biểu hiện ở mọi việc làm cũng như vậy.

Cụ người Cứu Liên, vốn có mối hận với Cứu Liên, thề rằng chân không giẫm lên đất ấy nữa. Sau này trở về Cứu Liên thì đi thuyền, đến khi lên bộ thì đi kiệu vào cửa, tới giường mới xuống kiệu, thức ngủ, ăn uống đều ở trên giường. Khi nào chơi xem vườn ao thì sai khiêng giường đến chỗ đó, hết hứng thì trở về, lại ngồi kiệu, lên thuyền... Cứ như thế cho đến hết đời, chưa hề giẫm một bước xuống đất [Cứu Liên]. Ông ta giữ lòng bền rắn một mực như vậy đó, đời xưa gọi thế là người gàn."

Trần Minh Tông là một vị vua được ca ngợi về đức hạnh, sử thần Ngô Sĩ Liên nhận định: "Cái đức của Minh Tông mà nên được, tuy là do thiên tư tốt đẹp, còn là do sức dạy bảo của vua cha". Có thể thấy Trần Cụ được Anh Tông chọn để dạy bảo cho Minh Tông, hẳn phải giỏi giang và đáng kính hơn người.

Bạn có thể nhận ra mình xây dựng nhân vật Trần Cụ trong Cố niên hoa phần lớn dựa vào những ghi chép trong chính sử này và một phần suy đoán từ cách đối nhân xử thế của Trần Minh Tông theo kiểu thầy nào trò nấy. Duy nhất chi tiết Trần Tung nhận Cụ làm đệ tử là do mình sáng tạo để phục vụ nội dung truyện.

Nếu bạn đọc Cố niên hoa và cảm thấy sao thời Trần có nhiều người độc đáo mặn mà quá thì đó cũng chính là cảm nhận của mình khi đọc sử và là điều thôi thúc mình viết tiếp câu chuyện này: một thời đại với những nhân vật tài hoa vẫy vùng trong khuôn khổ những nguyên tắc riêng của họ.