"Năm 20 của thế kỉ 20
Tôi sinh ra. Nhưng chưa được làm người"
Trong khi rất nhiều nhà thơ vào thời kì đang băn khoăn đi tìm lẽ sống, ý nghĩa của cuộc đời thì Tố Hữu, 18 tuổi đã giác ngộ lí tưởng Cách mạng, trở thành người chiến sĩ Cộng sản. Lí tưởng ấy đã soi sáng đường đời cũng như đường thơ của ông. Và bài thơ "Từ Ấy" chính là nhân chứng cho dấu mốc quan trọng ấy của Tố Hữu - lá cờ đầu của thơ ca Cách mạng Việt Nam.
Bài thơ "Từ Ấy" nằm trong phần Máu lửa của tập thơ "Từ Ấy", được sáng tác vào tháng 7 năm 1938 nhằm ghi lại kỉ niệm đáng nhớ - ngày đầu khi được đứng trong hàng ngũ của Đảng. Bài thơ được viết với thể Thất ngôn trường thiên mang những nét nghệ thuật độc đáo .
Mở đầu bài thơ, Tố Hữu đã diễn tả rất chân thành niềm vui sướng, say mê của mình khi bắt gặp lí tưởng của Đảng:
"Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim"
Bằng cách nhắc lại "từ ấy" lần hai, Tác giả như muốn nhấn mạnh thời điểm "từ ấy". Đúng là thế, "từ ấy" chính là thời điểm nhà thơ vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng Cộng sản Đông Dương tranh đấu cho lí tưởng cách mạng. "Từ ấy" trở thành một dấu mốc quan trọng, có tính chất bước ngoặc trong đường đời, đường thơ của thi sĩ. Nó gắn bó chặt chẽ và chi phối mọi cảm xúc, tâm trạng, thái độ, tình cảm của cái tôi trữ tình trong bài thơ. Những hình ảnh ẩn dụ như "nắng hạ", "mặt trời chân lí" gắn liền với lí tưởng cách mạng, qua những hình ảnh đó, ta thấy lí tưởng Đảng đến với nhà thơ như một nguồn sáng chói lòa xóa tan màn đêm tăm tối, chấm dứt những ngày tháng buồn tẻ và bế tắt; mở ra một chân trời mới về nhận thức, tư tưởng, tình cảm. Phút giây bắt gặp lí tưởng trở nên bừng nắng hạ, chói qua tim. Những động từ mạnh "bừng"-ánh sáng phát ra bất ngờ, đột ngột, "chói"-ánh sáng có sức xuyên thấu mạnh mẽ, cho thấy ảnh hưởng lớn lao của nguồn ánh sáng chân lí mới đến nhà thơ. Tâm hồn nhà thơ hóa thành một khu vườn tưng bừng sức sống:
"Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rồn tiếng chim."
Hình ảnh ẩn dụ, so sánh: "hồn tôi - vườn hoa lá - đậm hương - rộn tiếng chim" cùng bút pháp trữ tình, lãng mạn gợi cảm nhận tác giả sung sướng hạnh phúc đón nhận lí tưởng như cỏ cây, hoa lá đón nhận ánh mặt trời. Niềm vui hóa thành âm thanh rộn rã như chim hót; thành sắc lá, sắc hoa tươi xanh, rực rỡ; thành hương thơm lan tỏa ngọt ngào. Câu thơ như một tiếng reo phấn khởi, hân hoan, phơi trải, bày tỏ niềm vui sướng say mê lí tưởng nhưng cũng chứa chan lòng biết ơn. Có những khoảnh khắc khi lí tưởng bước vào cuộc sống và ta nhận thức được nó, ta hân hoan, vui sướng. Lí tưởng Cách mạng như tiếp thêm sức sống thêm yêu đời, yêu cuộc sống.
Khi được ánh sáng của lí tưởng soi rọi, nhà thơ đã có những nhận thức mới về lẽ sống:
"Tôi buộc lòng tôi với mọi người
Để tình trang trải với trăm nơi"
Nhà thơ dùng động từ "buộc", "trang trải" để cho thấy "cái tôi" ấy đã chủ động tự nguyện, tự giác và khao khát mở rộng tấm lòng mình sẽ chia với quần chúng rộng lớn. Trước tiên là những kiếp người cùng khổ, những nạn nhân đáng thương của xã hội. Cụm từ hoán dụ "trăm nơi" nhằm chỉ mọi người sống ở khắp nơi. Ý thức tự nguyện và quyết tâm vượt qua giới hạn của cái tôi cá nhân để sống chan hòa với mọi người, với cái ta chung để thực hiện lí tưởng giải phóng giai cấp, dân tộc. Từ đó, khẳng định mối liên hệ sâu sắc với quần chúng nhân dân:
"Để hồn tôi với bao hồn khổ
Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời"
Từ ngữ ẩn dụ "khối đời" ở đây chỉ một khối người đông đảo cùng chung cảnh ngộ, đoàn kết chặt chẽ, cùng phấn đấu vì mục tiêu chung. Cụm từ "hồn tôi-bao hồn khổ" khẳng định mạnh mẽ mối liên hệ sâu sắc với quần chúng nhân dân. Nhà thơ đã đặt mình giữa dòng đời và môi trường rộng lớn của quần chúng lao khổ và ở đó Tố Hữu đã tìm thấy niềm vui và sức mạnh không chỉ nhận thức mà còn bằng tình cảm mến yêu của trái tim nhân ái. Khi "cái tôi" chan hòa trong "cái ta" chung, khi cá nhân hòa mình vào tập thể bằng sự đoàn kết, cùng lí tưởng thì sức mạnh sẽ tăng lên gấp bội. Nhà thơ nhấn mạnh lần nữa mối ân tình giữa mình với muôn dân, khẳng định cuộc sống bản thân không có sự riêng biệt, mà chỉ là một phần tử nhỏ chan hòa à giao cảm với những mảnh đời còn lại"
"Tôi đã là con của vạn nhà
Là em của vạn kiếp phôi pha
Là anh của vạn đầu em nhỏ
Không áo cơm, cù bất cù bơ."
Bằng biện pháp điệp từ "là", "của", "vạn", cùng đại từ nhân xưng "con, em, anh", số từ ước lệ "vạn- vạn nhà, vạn kiếp phôi pha, vạn đầu em nhỏ" gợi lên một tình cảm gia đình đầm ấp, thân thiết, gắn bó ruột thịt. Cảm nhận sâu sắc mình là thành viên của đại gia đình quần chúng lao khổ. Từ ngữ gợi cảm "kiếp phôi pha" - những người đau khổ, bất hạnh, dãi dầu mưa nắng để kiếm sống, "cù bất cù bơ" - không nơi nương tựa thể hiện tình cảm lớn của nhà thơ dành cho mọi người, cho những người dưới đáy cùng của xã hội, cho "những tù nhân khốn nạn của bần cùng". Không chỉ đem đến lẻ sống mới mà lí tưởng Cộng sản còn giúp người thanh niên Tố Hữu vượt qua những suy nghĩ ích kĩ, hẹp hòi để có được tình cảm giai cấp sâu sắc với quần chúng. Giác ngộ lí tưởng thực sự hóa thành tình cảm và dường nhue thành hành động cụ thể. Tình cảm giai cấp sâu sắc đã thành tình cảm gia đình thắm thiết. Nhà thơ hiểu mình đã là thành viên trong một gia đình lớn - gia đình cách mạng, gia đình của những kiếp người khổ đau, bất hạnh đang tranh đấu giành lại quyền sống. Sự chuyển biến trong tâm trạng của Tố Hữu là tấm lòng đồng cảm, xót thương đối với mọi người lao khổ. Qua đó còn thể hiện lòng căm giận của nhà thơ trước bao bất công của cuộc đời cũ và đó là động lực thúc đẩy tinh thần hăng say cách mạng
Bài thơ "Từ ấy" với hình ảnh tươi sáng, giàu ý nghĩa tượng trưng, ngôn ngữ gợi cảm, giàu nhạc điệu, giọng điệu sảng khoái đã thể hiện khá đầy đủ cảm xúc hồ hởi, náo nức, niềm vui lớn, lẻ sống lớn, tình cảm lớn của nhà thơ trong buổi đầu gặp gỡ lí tưởng cộng sản.
Thơ của Tố Hữu mang đậm dấu ấn đặc trưng của giai đoạn lịch sử. Tình yêu quê hương, đất nước tha thiết, sâu nặng đã hóa thân vào những vần thơ trữ tình chính trị đạt tới đỉnh cao về nghệ thuật thơ ca cách mạng. Cả đời Tố Hữu đã hiến dâng cho Tổ quốc, cho Đảng và nhân dân. Nhà thơ Cách mạng ấy, cùng biết bao nhà thơ khác đã từng lạc lối giữa cuộc đời, giữa sự lựa chọn lớn lao, cống hiến cho đời, cho cách mạng. Nhưng "từ ấy", nhà thơ đã tìm được lối đi cho mình khi giác ngộ lí tưởng cộng sản.
