Sokakta el ele geziniyorduk, hiç acelemiz yoktu. Totoca bana yaşamı öğretmekteydi. Bense halimden gayet memnundum, çünkü abim elimden tutmuş bana hayatı öğretmekteydi. Ama evin dışında öğretiyordu. Çünkü evdeyken her şeyi yalnız başıma öğrenip yalnız başıma yapar, böyle olunca da hep hata yaparak sonunda şamarı yerdim. Kısa bir süre öncesine kadar kimse bana vurmazdı. Derken yaptıklarımı keşfettiler ve benim itin teki olduğumu, şeytandan farkım olmadığını, rengi bozuk olduğumu söyler oldular. Hiç umurumda değildi. O sırada sokakta olmasaydım şarkı söylemeye bile başlayabilirdim. Şarkı söylemek güzeldi. Totoca şarkı söylemenin ötesinde, islık çalmayı bilirdi. Bense onu ne kadar taklit etmeye uğraşsam da hiç ses çıkaramazdım. Totoca üzülmeyeyim diye bunun normal olduğunu, ağzımın henüz islık çalacak kadar gelişmediğini söylerdi. Ben de yüksek sesle şarkı söyleyemediğim için içimden söylerdim. Tuhaf bir şeydi ama yaptıkça daha fazla hoşuma gidiyordu. Annemin ben küçücük bir bebekken söylediği bir şarkıyı hatırlıyordum. Güneşten korunmak için başına bir bez bağlayıp çamaşır teknesinin başına geçerdi. Beline bir önlük bağlar, saatler boyunca çamaşırları köpürte köpürçitilerdi. Sonra yıkadıklarını sıkıp çamaşır ipine götürürdü. Hepsini bambuların arasına gerili ipe dizerdi.Bütün çamaşırlar aynı muameleden geçerdi. Evin bütçesine katkıda bulunmak için Dr. Faulhaber'in evinden gelen çamaşırları da o yıkardı. Annem uzun boylu, sıska ama çok güzel bir kadındı. Koyu yanık tenli, dümdüz kara saçlıydı. Saçları açıkken beline kadar inerdi. En sevdiğim yanıysa şarkı söylemesiydi, ne zaman söylese öğrenmek için yanına sokulurdum.
Denizci, denizci,
Kalpsiz denizcim benim ah,
Senin yüzünden denizci,
İneceğim mezara...
Dalgalar vuruyordu
Kumlarda köprüyordu
Gitti uzaklara denizci
Nasıl da severdim onu ah...
Denizcinin sevgisi
Yarım saat sürer
Demir alınca gemi
Denizci yoluna gider...
Dalgalar vuruyordu...
Bu şarkıyı her duyduğumda sebebini çözemediğim bir hüzne kapılırdım.
Totoca'nın elimi sertçe çekmesiyle kendime geldim.
"N'oldu, Zezé?"
"Hiç. Şarkı söylüyordum."
"Şarkı mı?"
"Evet."
"Demek ki kulaklarım sağır olmuş"
Acaba insanın içinden de şarkı söyleyebildiğini bil- miyor olabilir miydi? Sesimi çıkarmadım. Bilmiyorsa benden öğrenecek değildi.
Rio-São Paulo Otoyolu'nun kıyısına gelmiştik. Oradan her türlü araç geçerdi: kamyonlar, otomobiller, at arabaları, bisikletler...
"Bak,Zezé,bu kısım önemli. Geçmeden önce iyice bakmamız lazım. Önce bir yana,sonra öbür yana. Ve şimdi!"
Koşarak otoyolun karşı tarafına geçtik.
"Korktun mu?"
Korkmuştum korkmasına,ama başımı hayır anlamında salladım.
"Yeniden beraber geçeceğiz. Sonra da öğrenmiş misin görmek istiyorum."
Tekrar karşıya geçerek başladığımız yere döndük.
"Şimdi yalnız başına geçeceksin. Hiç korkma,çünkü küçük olsan da yakında adam olacaksın."
Kalbim gümbürdemeye başladı.
"Şimdi. Hadi!"
Bir solukta ileri atıldım. Karşıya geçip biraz bekledim ve Totoca dönmemi işaret etti.
"İlk sefer için çok başarılıydın. Ama bir şeyi unuttun. Geçmeden önce araba geliyor mu diye iki tarafa da bakmalısın. Ben her seferinde sana işaret vermek için yanında olmayacağım. Dönüşte biraz daha tekrarlarız.
Şimdi gidelim,sana göstereceğim bir şey var."
Elimi kavradı ve yavaş adımlarla yeniden yola koyulduk. Daha önceden duyduğum bir ifade zihnimde dönüp duruyordu.
"Totoca."
" Ne var?"
"Aklımız erince, erdiğini hisseder miyiz?"
"Ne saçmalıyorsun be?"
" Edmundo dayım öyle dedi. Aklımın her şeye çabuk ereceğini,tam bir 'akil küpü' olduğumu söyledi.
Ama ben hiç bişey hissetmiyorum."
"Edmundo dayı sersemin teki. Kafanı bir sürü zırvayla dolduruyor."
"Hiç de sersem değil. Çok bilgili. Ben de büyüyünce bilgili olmak,şair olmak ve papyon takmak istiyorum.
Bir gün papyonlu bir resim çektireceğim."
"Neden papyon?"
"Çünkü papyonsuz şair olmaz. Edmundo dayının bana gösterdiği dergilerdeki şairlerin hepsi papyonlu."
"Zezé,onun söylediği her şeye inanmayı bırak artık. Edmundo dayı biraz tırlaktır. Biraz da yalancıdır."
"O... çocuğu mudur yani?"
"Küfrede ede yediğin dayakları unuttun galiba; Edmundo dayı o dediğinden değil. Ben tırlak dedim. Biraz delidir yani."
"Yalancıdır da dedin."
"İkisi alakasız şeyler."
"Bal gibi de alakalı. Geçen gün babam Severino Efendiyle konuşuyordu,hani beraber kağıt oynadığı adam,işte ona Labonne Efendiden bahsederken,'O... çocuğu ihtiyar,deli gibi yalan söylüyor.' dedi. Ama kimse ağzına tokadı yapıştırmadı."
"Büyükler söyleyebilir,zararı yok"
Bir an sustuk.
"Edmundo dayı o dediğinden değil... Tırlak ne demektir, Totoca?"
Parmağını şakağına götürüp makara gibi çevirdi.
"Hiç de değil. O iyi kalpli biri, bana bir sürü şey öğretiyor,hem bugüne kadar bana sadece bir kez vurdu,onda da çok sert vurmadı."
Totoca bunu duyunca sıçradı.
"Sana vurdu mu? Ne zaman?"
"Bir gün çok azgınlık ettiğimde Glória beni Dindinha'nın evine yolladı. Dayım oradaydı, gazetesini okumak istiyor ama gözlüğünü bir türlü bulamıyordu. Aradı durdu, bulamadıkça öfkelendi. Dindinha'ya sordu, ama o da bulamadı. İkisi beraber evin altını üstüne getirdiler. Sonra ben gözlüğün yerini bildiğimi, misket almam için biraz bozukluk verirse gösterebileceğimi söyledim. Askı daki yeleğinin cebinden birkaç bozukluk çıkardı. 'Gidip getirirsen vereceğim,' dedi. Kirli çamaşır sepetine gidip gözlüğünü çıkardım. Dayım bunu görünce küfrü bastı. 'Demek sen sakladın, vay hergele!' Kıçıma şaplağı indirdi verdiği bozukluğu geri aldı."
Totoca güldü.
"Evde dayak yememek için oraya gidiyorsun,orada da dayak yiyorsun. Biraz acele edelim,bu gidişle akşama kadar varamayacağız."
Ben Edmundo dayımı düşünmeyi sürdürdüm.
"Totoca,çocuklar emekli midir?"
"Ne?"
"Edmundo dayı hiçbir şey yapmadan para kazanıyor. Çalışmasa da belediye ona her ay para ödüyor."
"N'olmuş yani?"
"Çocuklar da hiçbir şey yapmazlar, bütün gün yiyip uyur,üstüne bir de anne babalarından para alırlar."
"Emeklinin anlamı başka,Zezé. Emekli geçmişte çok fazla çalışmış,saçları ağarmış ve Edmundo dayı gibi ağır aksak yürüyen kişilere denir. Hadi artık,zor şeylere kafayı yormayı bırakalım. Çok istiyorsan buyur git,ondan öğren. Ama bana bunlarla gelme. Öbür çocuklar gibi ol. Küfür bile edebilirsin,ama kafacığını böyle zor şeylerle doldurmayı bırak. Yoksa bir daha seninle sokağa çıkmam."
Biraz somurttum,konuşma isteğim sönmüştü. Şarkı söyleyesim de kalmamıştı. İçimde şakırdayan kuş uzaklara uçmuştu.
Durduk ve Totoca bir evi işaret etti.
"Şurası. Beğendin mi?"
Alaleda bir evdi. Duvarları beyaz,pencereleri maviydi. Her tarafı kapalı,suspus duruyordu.
"Beğendim. Ama niye buraya taşımamız gerekiyor?"
"Sürekli taşınmak iyidir."
Bahçe çitinin ardından bakınca bir tarafta bir mango ağacı, öbür taraftaysa bir demirhindi ağacı görünüyordu
"Güya her şeyi öğrenmek istiyorsun ama evde yaşanan dramı ruhun bile duymuyor. Babam işsiz, değil mi?
Altı ay önce Mr. Scottfield'le dalaşınca işten kovuldu.Lala'nın fabrikada çalışmaya başladığını fark etmedin mi?Annemin İngiliz Değirmeni'nde çalışmak için her gün şehre gittiğini bilmiyor musun? Anlasana sersem. Bütün bunlar para biriktirip bu yeni evin kirasını ödeyebilmek
için. Öbür evin kirasını babam tam sekiz aydır ödemedi.Sen böyle üzücü konuları anlayamayacak kadar küçüksün. Ama ev bütçesine katkıda bulunmak için benim de ayinlerde yardımcılık ederek çalışmam gerekecek.”
Sustu ve öylece durdu.
"Totoca, kara panterle iki dişi aslanı da buraya getirecekler mi?"
"Getirecekler tabii. Kümesi sökme işi köleniz olan
bendenize düşecek."
Yüzünde şefkatle acıma arası bir ifadeyle bana baktı.
"Hayvanat bahçesini söküp buraya kurma işi de
bana düşecek," dedi.
Bunu duyunca rahatladım. Çünkü dediği gibi olma-
saydı küçük kardeşim Luís'le oynamak için başka bir oyun uydurmam gerekecekti.
"Gördün işte, Zezé, ben senin dostunum. Artik bana o bahsettiğin şeyi nasıl öğrendiğini anlatabilirsin..."
"Yemin ederim bilmiyorum, Totoca. Sahiden bilmi-
yorum."
"Yalan söylüyorsun. Birinden öğrenmiş olmalısın."
"Kimseden öğrenmedim. Kimse bana öğretmedi.
Jandira'nın dediği gibi şeytan vaftiz babamsa ve uykumda o öğrettiyse bilemem."
Totoca'nın kafası karışmıştı. İlk başta anlatayım diye kafama birkaç kez çakmıştı. Halbuki ben anlatmamı istediği şeyin ne olduğunu bile bilmiyordum...
“Böyle şeyler kendi kendine öğrenilmez," dese de
mantığına sığmıyordu, çünkü sahiden de kimseden bir şey öğrendiğimi gören olmamıştı. Tam bir muammaydı.
Önceki hafta başıma gelen bir olayı hatırladım. Bü-
tün aile şaşkına dönmüştü. Her şey Dindinha'nın evinde,gazetesini okuyan Edmundo Dayımın yanına oturdugumda başlamıştı.
"Dayıcığım."
"N'oldu, yavrum?”
Yaşı ilerlemiş bütün büyüklerin yaptığı gibi gözlü-
ğünü burnunun ucuna indirmişti.
“Siz okumayı ne zaman öğrendiniz?"
"Aşağı yukarı altı-yedi yaşındayken."
“Peki insan beş yaşındayken okuyabilir mi?”
"Okur okumasına ama çocuğun yaşı henüz küçük
olduğundan kimse öğretmeye yanaşmaz."
"Siz okumayı nasıl öğrendiniz?"
"Herkes gibi, alfabe kitabından. B'ye A'yı ekleyip BA yaparak."
“Herkes böyle mi öğrenmelidir?"
"Bildiğim kadarıyla evet."
"Herkes ama herkes mi?"
Beni kuşkuyla süzmüştü.
"Evet, Zezé, öğrenmek için herkesin öyle yapması
lazım. Şimdi bırak da gazetemi okuyayım. Git bak bakalim, bahçenin öbür ucundaki guava ağacı meyve vermiş mi?.."
Gözlüğünü düzeltmiş ve dikkatini gazetesine vermeye çalışmıştı. Ama ben yanından ayrılmamıştım.
"Çok yazık!.."
Sızlanmam öyle içtendi ki dayım gözlüğünü tekrar
burnunun ucuna indirmişti.
"Ne yapsam boş, sen bir şeyi kafaya taktın mı..."
"Sırf size bir şey anlatmak için ta evden buraya ka-
dar bir sürü yol teptim."
"O zaman anlat bakalım."
"Hayır. Böyle olmaz. Önce emekli maaşınızı ne za-
man alacağınızı öğrenmem lazım."
"Yarından sonraki gün."
Şefkatle gülümseyip gözlerini üstüme dikmişti.
"Peki yarından sonraki gün ne zaman?”
"Cuma."
“Peki cuma günü şehirden dönerken bana bir Ay Işığı getirebilir misiniz?"
"Ağır ol bakalım, Zezé. Neymiş bu Ay Işığı dediğin?"
"Sinemada gördüğüm beyaz bir atın ismi. Sahibini adı Fred Thompson. Eğitilmiş bir at."
"Yani sana tekerlekli bir at getirmemi mi istiyorsun?"
"Hayır, dayıcığım. Tahta at kafalarından istiyorum,hani şu dizginli olanlardan. Bir değneğin ucuna takip dörtnala koşturayım diye. Alıştırma yapmam lazım, çünkü bir gün sinemada çalışacağım."
Dayım hâlâ gülümsemekteydi.
"Anladım. Peki getirirsem benim elime ne geçecek?"
"Ben de sizin için bir şey yaparım."
"Öper misin?"
"Öpmeyi pek sevmem."
"Sarılır mısın?"
Bunun üstüne içim ezilerek Edmundo Dayıma bak-
mıştım. Küçük kuşum içimde bir şeyler fısıldamıştı. Derken aklıma önceden defalarca duyduğum şeyler gelmişti...Edmundo Dayım karısından ayrılmıştı ve beş çocuğu vardı... Yapayalnız yaşıyor ve hep ağır aksak yürüyordu... Acaba çocuklarını özlediği için mi böyle yürüyordu? Çocukları bir kez olsun onu ziyaret etmemişlerdi.
Masanın etrafından dolanıp yanına gelmiş ve boy-
nuna sımsıkı sarılmıştım. Beyaz saçlarının alnıma yumuşacık süründüğünü hissetmiştim.
"Sarılmam at için değil. At karşılığında yapacağım
şey başka. Okuyacağım."
"Sen okumayı biliyor musun, Zezé? Hayrola? Kim-
den öğrendin?"
"Kimseden."
"Beni işletmeye mi çalışıyorsun?"
Yanından ayrılıp kapıya gitmiş ve çıkmadan şöyle
demiştim:
"Cuma günü atımı getirirseniz görürsünüz okumayı bilip bilmediğimi!"
Sonradan akşam olup da Jandira gazyağı lambasını yaktığında- çünkü faturayı ödemeyince şirket elektriğimizi kesmişti- ben "yıldız"ı görmek için ayaklarımın ucunda yükselmiştim. Duvara asılı bir kâğıtta bir yıldız resmi vardı, altındaysa evi korumak için bir dua yazılıydı.
"Jandira, beni kucağına alsana, şurayı okuyacağım."
“Dalgayı bırak, Zezé. Çok işim var."
"O zaman beni kaldır da gör okumayı bilip bilmediğimi."
"Bana bak, Zezé, hinlik peşindeysen fena olur."
Beni kucağına alıp kapının hizasında kaldırmıştı.
"Oku bakalım. Görelim."
Sahiden de okuyuvermiştim. Tanrı'nın evi kutsayıp
kötü ruhları kovmasını dileyen duayı baştan sona okumuştum.
Jandira beni yere indirmişti. Ağzı bir karış açık kal-
mıştı.
“Zezé, duayı ezberlemişsin. Beni kandırmaya çalışıyorsun."
"Yemin ederim Jandira. Her şeyi okuyabiliyorum."
"Okuyorsan birinden öğrendin demektir. Edmundo Dayı mı öğretti? Dindinha mı?"
"Kimse öğretmedi."
Eline geçen bir gazete sayfasını önüme koymuştu ve okumuştum. Okurken hiç hata yapmamıştım. Jandira çığlığı basıp hemen Glória'yı çağırmıştı. Glória telaşa kapılıp Alaíde'yi çağırmaya gitmişti. On dakika içinde mahalleden bir sürü insan mucizeye tanık olmak için evimize doluşmuştu.
Totoca'nın anlatmamı istediği de buydu işte.
“Dayımdan öğrendin ve iyi öğrenirsen sana tahta bir at alacağına söz verdi," dedi.
“Hayır, öyle bir şey olmadı."
"Gidip ona soracağım."
"Sorabilirsin. Nasıl öğrendiğimi ben de bilmiyorum,Totoca. Bilseydim sana söylerdim."
"Öyleyse gidelim artık. Görürsün sen. Bir şeye ihti-
yacın olduğunda..."
Elimi haşince kavrayıp beni çeke çeke eve geri getirdi. Derken aklına intikam için bir fikir geldi.
"Aferin! Demek erkenden öğrendin, sersem seni.
Şimdi şubat ayında okula başlaman gerekecek."
Bu fikir ilk Jandira'dan çıkmıştı. Böylece hem öğle-
ne kadar kafa dinleyebilecekti hem de ben terbiye almış olacaktım.
"Rio-São Paulo Otoyolu'na gidip alıştırma yapalım.
Okul açıldıktan sonra sana uşaklık edeceğimi ve habire karşıdan karşıya geçireceğimi sanma sakın. Madem çok akıllısın, bunu da hemen öğrenirsin."
***
"İşte oyuncak atın. Şimdi göster bakalım."
Gazeteyi açıp bir ilaç reklamında yazan bir cümleyi işaret etti.
"Bu mamul bütün eczanelerde ve tıbbi malzeme mağazalarında bulunur," diye okudum.
Edmundo Dayım bahçeye koşup Dindinha'yı çağırdı,
"Anne! Eczaneyi bile düzgün okudu!"
İkisi birden önüme okunacak şeyler dizmeye başla-
dılar, ne koysalar okuyordum.
Anneannem homurdanarak dünyanın pusulasının
şaştığını söyledi.
Tahta atımı teslim alınca Edmundo Dayımı yeniden kucakladım. Çeneme dokundu ve duygulu bir sesle konuşmaya başladı:
"Geleceğin parlak, afacan: İsmini boşuna José yani
Yusuf koymamışlar. Sen güneş olacaksın ve yıldızlar etrafında parıldayacak."
Söylediklerine anlam veremeden suratına baktım ve onun sahiden de tırlak olabileceğini düşündüm.
"Anlamadığının farkındayım. Mısırlı Yusuf'un
hikâyesinden bahsediyorum. Büyüdüğünde anlatırım."
Hikâyelere bayılırdım. Anlaması ne kadar zor olursa o kadar çok severdim.
Uzunca bir süre tahta atımın başını okşadıktan sonra Edmundo Dayıma dönüp sordum:
"Gelecek haftaya kadar büyür müyüm sizce?.."
