Ülkü İLERİ*TEK PARTİLİ DÖNEM'DE (1923-1946)
İŞÇİ ÖRGÜTLENMELERİNİ GÜÇLEŞTİREN
VE HAZIRLAYAN ETMENLER
GİRİŞ
Tek Partili Dönem, 1923 Cumhuriyetin ilanından 1946'da Demokrat Parti'nin
kurulmasına kadar yaşanılan süreçtir. Bu dönem'de Terakkiperver Cumhuriyet
Fırkası'nın ve Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulması ile zaman zaman demokrasi
deneyimleri yaşanmış olsa da, 1931'den sonraki devletçilik uygulamaları işçi örgütlen-
melerini önemli ölçüde engellemiştir.
Bununla birlikte işçilere olumlu yaklaşan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın
kapatılmasından sonraki Takrir-i Sükûn dönemi, işçi örgütlenmelerini yasaklayan bir
dönem olmuş, gene bir demokrasi deneyimi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası da, işçi-
lerden önemli miktarda destek görmüştür. Bu partinin de kapatılmasıyla başlayan
Devletçilik döneminde "halkçılık" söylemi, "sınıfsız, kaynaşmış bir kitle"yi öngördüğü
için işçi örgütlenmelerinin önünde psikolojik bir engel oluşturmuştur. Bu dönemde
devletin paternalist kavrayıcı yaklaşımı ile işçi örgütlenmeleri devlet güdümünde gerçek-
leşmiş, bunun dışındaki örgütlenmeler çeşitli cezai yaptırımlarla karşılaşmıştır. Gene bu
dönem sonlarında kabul edilen 3008 sayılı İş Kanunu örgütlenmeye yer vermemiş,
Cemiyetler Kanunu ile de örgütlenmeler ve işçi hareketleri kesin olarak yasaklanmıştır.
Savaş Dönemi'nde ise kabul edilen Örfi İdare Kanunu ile örgütlenmeler tekrar
yasaklanıyordu.
Tek Partili Dönem'de sosyo-ekonomik değişimler yaşanmış, paralelinde bir işçi
sınıfı oluşmuş, ancak örgütlenmeler için gerekli olan demokrasi ortamı oluşmadığı için
işçilerde sınıf bilinci oluşamamış ve örgütlenmeler sınıf bilincinden yoksun olarak
gerçekleşmiştir. Bu nedenle de bu dönemde gerçek bir sendikalaşmadan söz etmek
doğru değildir diye düşünüyoruz.
Bu bağlamda makalenin birinci bölümünde Tek Partili Dönem'deki işçi örgütlen-
melerini inceledik. İkinci bölümde ise bu dönemde işçi örgütlenmelerini güçleştiren ve
hazırlayan etmenler üzerinde durduk. İşçi örgütlenmelerini güçleştiren etmenler kap-
samında dönemin siyasi yapısını, dolayısıyla demokrasi eksikliğini hazırlayan etmen-
ler kapsamında ise sosyo-ekonomik değişim sürecini ele aldık.
70
(*) İnsan Kaynakları ve Endüstri İlişkileri UzmanıTÜHÝS Ýþ Hukuku ve Ýktisat Dergisi Ağustos - Kasım 2008
Sosyo-ekonomik değişim kapsamında Liberal Ekonomi Dönemi'ni (1923-1929)
Devletçilik Dönemi'ni (1930-1938) ve Savaş Ekonomisi Dönemi'ni (1939-1946)
ŞİMDİ OKUDUĞUN
