kalaram te kedarnath

kalaram te kedarnath part 1

काळाराम ते केदारनाथ
अद्भुत, उत्कंठापूर्ण
एक आध्यात्मिक प्रवास आणि आत्मशोध
भाग - 1
एक दिवस पहाटे गाढ झोपेतून उठल्यावर खूपच फ्रेश वाटत होते. खिडकीतून  बघितले तर बाहेर काळोख होता. त्या रात्री पडलेले स्वप्न मला फारच आनंद देऊन गेले होते. शक्यतो दुसर्‍या दिवशी स्वप्न आठवत नाही; परंतु मला रात्रीचे स्वप्न लख्खपणे आठवत होते. तसा स्वप्न वगैरे गोष्टींवर माझा विश्‍वास नाही, पण गुरुजींच्या भेटीनंतर स्वप्नांबाबत माझा दृष्टिकोन थोडा बदलला होता. जरी आपण झोपलो असे वाटत असले तरी त्यात आंतरिक जागृती असते, जी स्वप्नाला दिशा देते आणि आपण कोण आहोत, या सत्याकडे घेऊन जाण्यास प्रेरित करत असते. अनेक प्रकारच्या आपल्या इच्छा पूर्ण करण्यासाठी स्वप्ने आकाराला येतात, असे मला वाटते. त्या रात्री गुरुजी एकदम माझ्याशी स्पष्टपणे बोलत असल्याचे जाणवत होते. त्या रात्री पडलेल्या स्वप्नाचा अर्थ मला समजून घ्यायचा होता. आपली भेट होणार याची खात्री व संकेत गुरुजींनी दिल्याचे मला सारखे वाटत होते. गुरुजींबरोबर मला स्वप्नात नाशिकचे काळाराम मंदिर व हिमालयातील केदारनाथ मंदिर स्पष्टपणे दिसत होते. गुरुजी तिथे केदारनाथ मंदिराच्या पाठीमागे उभे असल्याचे स्पष्टपणे जाणवत होते; परंतु काळाराम मंदिर स्वप्नात का दिसत होते, त्याचा उलगडा होत नव्हता. त्या स्वप्नाच्या मागे असलेल्या जाणिवेतील हेतू मला समजून घ्यावा लागणार होता.
मला शिक्षणानिमित्ताने गावाबाहेर पडावे लागले व नंतर नोकरीनिमित्त जिल्ह्याच्या ठिकाणी स्थायिक व्हावे लागले. जगाच्या गुंत्त्यात राहून प्रपंचाचे आणि वासनेचे तडाखे खात मी आयुष्य व्यतीत करायला प्रारंभ केला. आपण स्वतः, मुलंबाळं, संपत्ती, प्रतिष्ठा आणि भविष्यातील योजना यातच आयुष्य निघून जाते की काय असे वाटत होते. समाजातील श्रीमंती व सत्तेमुळे मिळणारी ताकद, अहंकार या सर्व गोष्टींचा अनुभव समाजात पदोपदी येत होता; परंतु आपल्या अनुभवाच्या आणि विचाराच्या बळावर माझी सत्याचा शोध घेण्याची ऊर्मी मला शांत बसू देत नव्हती.
माझे आई-वडील दोघेही शेतकरी असले, तरी घरात सर्वच आम्ही सरस्वतीचे पूजक होतो. त्यामुळे शिक्षणाचं ईश्‍वरीय अधिष्ठान आम्हाला सवार्र्ंना लाभलं होतं. घरात आजी-आजोबांपासून वारकरी संप्रदायाचा पगडा. आई-वडील माळकरी. त्यांची ईश्‍वरावर असीम श्रद्धा. त्या श्रद्धेचे बाळकडू मला आईकडूनच मिळालं होतं. आध्यात्मिक संस्कार मला घरातूनच मिळाले होते. त्यामुळेच मी गुरुजींबरोबर महाबळेश्‍वरच्या पायथ्याशी असणार्‍या गुहेतील उपदेश ‘ओढ शाश्‍वत अनुभूतीची’ या पुस्तकात मांडू शकलो होतो. त्यांनी  आठ दिवस केलेला उपदेश माझ्या जीवनात लख्ख प्रकाश घेऊन आला होता. गुरुजी कोणीतरी अवतारी पुरुष होते, याची मला तेव्हाच खात्री पटली होती. गुरुजींबरोबर त्या गुहेत आठ दिवसांचा सहवास संपल्यानंतर निघताना मी परत भेटायला येईल, असे बोललो होतो; परंतु गुरुजी म्हणाले होते की, मी आता येथे थांबणार नाही. माझे येथील काम पूर्ण झाले आहे. तरीसुद्धा मी गुरुजींच्या भेटीसाठी त्या ठिकाणी महाबळेश्‍वरला तीन ते चार वेळेला जाऊन आलो होतो; परंतु गुरुजींची भेट झाली नाही.
मी गुरुजींनी दिलेले ज्ञान नेहमी अंतर्मुख होऊन मनन करत असे व त्यांनी आनंदप्राप्तीसाठी सांगितलेल्या मार्गाचा अवलंब करत असे. त्यासाठी आत्मशोध घेणे गरजेचे होते. मी शोधत असलेल्या सत्याकडे जाण्याचा मार्ग मला सापडावयाचा होता. त्यासाठी मला पुढील मार्गदर्शन हवे होते. त्या महाबळेश्‍वरच्या पायथ्याशी असणार्‍या गुहेत पुनः पुन्हा जाऊनही गुरुजींची भेट होत नव्हती, पण गुरुजींची भेट होईल, अशी आशा कायम होती. माझी आध्यात्मिक तळमळ ओळखू शकेल व मला त्या साक्षात्कार प्राप्तीच्या मार्गात काही सूचना मिळतील, माझ्या शंकांचे समाधान होईल, अशा व्यक्तीशी बोलण्याकरिता माझे मन उत्सुक असायचे. त्यातच माझे मित्र प्राचार्य दिलीप धोंडगे यांची बदली नाशिकवरून सटाणा येथे झाली. त्यांच्याशी होणारा आध्यात्मिक संवादसुद्धा थांबला होता. पप्पा ऊर्फ बाळकृष्ण काशीनाथ जोशी ज्यांनी मला अध्यात्माची आवड लावली, त्यांनी मला विविध प्रकारची तत्त्वज्ञानाची पुस्तके वाचण्यास उपलब्ध करून दिली. त्यांचेही निधन झाले होते. तेव्हापासून त्यांच्याशी होणारा आध्यात्मिक संवाद थांबला होता. एकाकीपणाची भावना जास्तच वाढत चालली होती.
सत्याच्या शोधासाठी प्रत्येकाने आपल्या स्वतंत्र मार्गाने जायला हवे. ते मिळविण्यासाठी उत्कटता, तळमळ असेल तर तो मनुष्य अंतरंगातील चैतन्य शोधू शकतो, मिळवू शकतो व अनुभवू शकतो. त्याचबरोबर करुणामय कालातीताच्या इच्छा व आदेशाचा स्वीकार व स्वागत करण्यासाठी मनुष्याने सदैव मोकळेपणाने व निरागसपणे राहायला हवे. या  गुरुजींच्या वाक्याची मला आठवण येत असे. नियती तिचा संकेत बरोबर देत असते. आपणाला तो ओळखायचा असतो इतकेच, याची जाणीव मला होत होती. ते स्वप्न पडल्याने मला गुरुजींच्या भेटीची आशा वाटत होती.
कौटुंबिक घडामोडींकडे वेगळ्या नजरेने मी बघायला शिकलो होतो. मी माझ्या जबाबदार्‍या व कामे पार पाडत होतो. सर्व गोष्टींमध्ये भाग घेत होतो. तरी मला खर्‍या अर्थाने त्यात स्वारस्य उरले नव्हते. मी मनाने संसारापासून कुठेतरी दूर जात होतो. मला आजूबाजूला जे काही घडत होते त्यात काही रस वाटत नव्हता.
मला असे जाणवत होते की, सर्वसाधारणपणे माणसाच्या जगण्याचे मुख्य ध्येय म्हणजे स्वतःभोवती एक कोष विणून घेणे, एक सुरक्षित घर घरटं बनवणं आणि भोगवादी बनून जगणं, हेच असतं. एक सीमित आयुष्य जगणं हेच माझ्या अस्तित्वाचं उद्दिष्ट, ध्येय आहे काय? नाही. नाही. गुरुजींच्या महाबळेश्‍वरच्या भेटीनंतर मला त्याची जाणीव झाली होती. आपल्या भोवतीच्या संसाराच्या कवचाला भेदून नवीन कोंब फुटावा तसे माझे मन अंकुरित करण्याचा मी प्रयत्न करत होतो. या सर्व विचारांचे मी बारकाईने तटस्थपणे निरीक्षण करत होतो. माझ्यात एक साक्षीभाव निर्माण होत होता. माझी सद्य जीवनपद्धती आणि नवीन जाणीव जी मला गुरुजींनी करून दिली होती, यात जमीन-अस्मानचा फरक होता. गुरुजींनी करून दिलेल्या जाणिवेप्रमाणे अर्थपूर्ण जीवन जगण्याची आस या गोष्टीचे मंथन चालू असायचे. परंपरागत धार्मिक दृष्टिकोन माझ्या मनाला कधीही पटायचे नाहीत. मूर्तिपूजा, जप, तप, व्रत-वैकल्ये, समाजाला विभक्त करणारी कर्मकांडे या गोष्टींकडे आता मी डोळस वृत्तीने बघायला शिकलो होतो. या गोष्टींपासून मी दूर झालो होतो. मला खर्‍या ज्ञानाची गुरुजींनी जी जाणीव करून दिली होती, त्या जाणिवेच्या ज्ञानाच्या प्रेमात मी पडलो होतो. गुरुजींनी मला महाबळेश्‍वरच्या गुहेत दिलेले सर्व ज्ञान हे इतके तत्त्वनिष्ठ होते की, लोखंडाने चुंबकाकडे आकृष्ट व्हावे तसे मी त्यांच्या ज्ञानाकडे आकृष्ट होऊन गेलो होतो. मला नेहमी वाटायचे की, आपण या संसारात का अडकलो? संसारात येणार्‍या अडीअडचणींमुळे मला शोधायच्या सत्याचा मार्ग अजून खडतर होत होता. प्रत्येक जण आपल्या आयुष्यात पुढे काय वाढून ठेवलं आहे आणि आयुष्याचा पुढील मार्ग कसा असेल, याबद्दल विचार करत असतो. माझ्या तरुणपणात मी लग्न करावे अथवा न करावे, त्याची गरज काय आहे, हा मोठा विषय माझ्यासाठी होऊन बसला होता. याबाबत बाळकृष्ण काशीनाथ जोशी यांच्याकडून काही मार्गदर्शन मिळेल या इच्छेने मी त्यांच्याकडे जात असे; परंतु पप्पांनी स्पष्ट उत्तर देण्याचे नेहमी टाळले होते. ते म्हणत, तुला लग्न करण्याच्या विचाराने चांगले वाटत असेल तर तू खुशाल करून टाक. निर्णय तू घे. चांगला जोडीदार शोध. लग्नाने अध्यात्माच्या मार्गात अडचण येत नाही, हे ते बरीच उदाहरणे देऊन स्पष्टपणे समजून सांगत; परंतु मी लग्न करण्याचे टाळत होतो. माझे आई-वडील या माझ्या निर्णयामुळे दुःखी व्हायचे. त्यावेळी माझ्यातील आध्यात्मिकता डोके वर काढू पाहत होती, पण त्यात जोश नव्हता, समज नव्हती. लग्नासाठी घरच्यांचा दबाव वाढत होता आणि शेवटी मी विवाहबंधनात अडकलो. जसजशी वषर्र्ं पुढे जात होती तसतसा मी कौटुंबिक कर्तव्य व्यवस्थित पार पाडण्यात दक्ष होत गेलो. गाड्या, संपत्ती, घर, मुले अशा सर्व गोष्टींमध्ये मी गुरफटत चाललो होतो; परंतु गुरुजींच्या महाबळेश्‍वरच्या भेटीनंतर माझ्यात समज व उमज वाढत गेली. माझ्यातील आध्यात्मिक परिपक्वता वाढत गेली. गुरुजींची भेट, गुहेतील आठ दिवस व त्यांनी दिलेले तत्त्वनिष्ठ ज्ञान यांचे सुरू असलेले माझे चिंतन यामुळे माझ्यातील आध्यात्मिकता जोर धरू लागली व मला आनंदी अवस्थेकडे जाण्याचे वेध लागू लागले.