Phân tích tâm trạng của tác giả khi nhớ về miền
tây Bắc Bộ và những người đồng đội trong đoạn "Sông Mã xa rồi Tây Tiến
ơi ! ........ Mai Châu mùa em thơm nếp xôi." (Tây Tiến, Quang Dũng)
Giữa cái bộn bề của thị trường thơ hôm nay, lật trang sách cũ,
gặp Tây Tiến của Quang Dũng, chợt xôn xao cõi lòng theo những
vần thơ đượm màu kiêu bạc hào hoa: Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi...
Thơ hay có sức rung động mãnh liệt là vậy. Không cần tỉ mẩn
bóc từng câu từng chữ mà thấm vào lòng người sự rung cảm chân
thật đến run rẩy từng làn da thớ thịt. Tây Tiến đã thực sự
chinh phục người đọc bằng tâm trạng của người trai ra đi cứu
nước trong buổi đầu kháng chiến – với tâm tư in bóng trong dáng
hình sông núi:
"Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi..."
Cảnh ấy cũng là tình. Cũng là sương, là hoa, là mây, là mưa –
những chi tiết thường gặp trong thơ cổ – nhưng còn đượm thêm
không khí trầm hùng của thời đại được diễn tả bằng những từ
ngữ, thanh điệu khi đọc lên ta cảm thấy ngang tàng. Hình ảnh
của một đoàn quân mỏi đi trong cái khúc khuỷu, thăm thẳm, heo
hút, giữa cái bồng bềnh sương khói chơi vơi được tác giả phác
hoạ bằng những nét chấm phá tài tình. Con mắt thơ không dừng
lại ở trong không gian rừng núi mà còn mở ra một không gian –
tâm trạng của một hồn thơ chiến sĩ. Phảng phất một chút Lý
Bạch trước Hoàng Hà – ngút ngát chí tang bồng của người trai
thời loạn. Trong gian nan của người chiến sĩ Tây Tiến, ta vẫn
gặp chút hóm hỉnh ở hình ảnh súng ngửi trời. Chạm mặt với
thực tế khắc nghiệt – song chất hào hoa lãng tử không mất đi
mà lại càng được tô đậm thêm, chân thật sống động trong những
câu thơ đượm tình quê, tình đồng đội, tình quân dân. Một hiện
thực về người lính Tây Tiến – anh Bộ đội Cụ Hồ trong những năm
đầu chiến đấu gian khổ. Đó là cơn mưa gợi nỗi nhớ nhà sâu
thẳm, là sợi khói cơm thơm quyện chặt tình người, một bóng
hình đong đưa làm xao xuyến những trái tim trai trẻ...
Bài thơ có nói đến hy sinh, mất mát, gian khổ nhưng cảm xúc
hào hùng của lớp người "ra đi bảo tồn sông núi" đã lấn át
cái bi luỵ buồn thương. Đoàn binh Tây Tiến trong thơ Quang Dũng
như một sự kết tụ của tráng khí muôn đời, pha chút lãng mạn
kiểu Kinh Kha "một đi không trở lại". Phải chăng với tinh thần
"coi cái chết nhẹ tựa lông hồng" mà toàn bài thơ mặc dù có
nói đến chết chóc nhưng giọng điệu rất bình thản: anh về đất?
Phải chăng khi xác định chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh,
người chiến sĩ đã nhận ra mục đích của cuộc chiến đấu còn
lớn hơn gấp vạn lần những gian khổ , hy sinh?
Bài thơ không cường điệu hoá cảm xúc dẫu trong âm điệu gân
guốc, khoẻ khoắn của toàn bài có những từ ngữ mang hơi hướng
cổ điển như xiêm áo, dữ oai hùm, mồ viễn xứ, áo bào, khúc
độc hành và cách diễn đạt tưởng chừng lạ lẫm tràn ngập không
khí lãng mạn. Nếu chỉ chăm chăm đi tìm chất thép trong bài thơ
theo quan điểm xã hội học thiển cận thì chẳng khác nào cầm
dao đâm vào cái đẹp. Cái đẹp của bài thơ viết ra từ lửa máu
đã làm rung lên những cảm xúc đồng điệu của bao thế hệ.
Nhà thơ Trần Lê Vân, người bạn thân, đã từng sống nhiều năm, từng in thơ
chung với Quang Dũng viết về hòan cảnh Quang Dũng sáng tác bài thơ Tây
Tiến như sau:
"Đòan quân Tây Tiến, sau một thời gian hoạt động ở Lào trở về thành lập
trung đòan 52. Đại đội trưởng Quang Dũng ở đó đến cuối năm 1948 rồi được
chuyển sang đơn vị khác. Rời xa đơn vị cũ chưa bao lâu, ngồi ở Phù Lưu
Chanh (một làng thuộc tỉnh Hà Đông cũ), anh viết bài tho Tây Tiến."
Muốn hiểu được bài thơ Tây Tiến, truớc hết cần phải có những hiểu biết
về đoàn quân Tây Tiến cùng với địa bàn hoạt động của nó. Khoảng cuối mùa
xuân năm 1947, Quang Dũng gia nhập đoàn quân Tây Tiến. Đó là một đơn vị
thành lập vào đầu năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào để bảo
vệ biên giới Lào-Việt, đánh tiêu hao địch ở Thượng Lào để hỗ trợ cho
cuộc kháng chiến ở những vùng khác trên đất Lào. Địa bàn hoạt động của
đoàn quân Tây Tiến khá rộng, bao gồm vùng rừng núi Tây Bắc Việt Nam và
Thuợng Lào: từ Châu Mai, Châu Mộc sang tận Sầm Nứa rồi vòng về qua miền
tây Thanh Hóa. Những nơi này, lúc đó còn rất hoang vu và hiểm trở, núi
cao, sông sâu, rừng dày, có nhiều thú dữ.
Những người lính Tây Tiến phần đong là thanh niên Hà Nội, thuộc nhiều
tầng lớp khác nhau, trong đó có cả những học sinh, sinh viên. Sinh hoạt
của những người lính Tây Tiến hết sức gian khổ, ốm đau không có thuốc
men, tử vong vì sốt rét nhiều hơn vì đánh trận, tuy vậy, họ vẫn sống rất
lạc quan và chiến đấu rất dũng cảm. Vượt lên trên mọi thử thách khắc
nghiệt của chiến tranh và hòan cảnh sống cực kì gian khổ, họ vẫn giữ
được cái cốt cách hào hoa, thanh lịch, rất yêu đời và cũng rất lãng mạn.
