Hunlar İç Asya'da ortaya çıkan ilk büyük Türk devletini kurmuşlardır. Sağladıkları büyük askeri güç ile tüm Asya'yı kaplayan geniş bir imparatorluk kurmuşlardır. M.Ö.III. yüzyılda ortaya çıkan Hunların daha sonraları Avrupa'da Roma İmparatorluğu sınırlarına kadar ilerledikleri bilinmektedir. İç Asya'da ortaya çıkan bu büyük göçebe kavim, Çin kaynaklarında Hiung-nu olarak anılmaktadır. Çin yazarları onları bu adla andıkları gibi onlar da buna benzer bir biçimde kendilerini adlandırıyorlardı. Bu kavimin Moğololduğunu ileri sürenler varsa da kaynakların çoğunluğunda Türk oldukları belirtilmektedir. Yaşam biçimleri, savaşçılıkları, gelenekleri ile Hunlar tam bir Türk boyu özelliği göstermektedirler. Bizans yazarları Hunları Herodot'un andığı eski çağ kavimlerine benzetirler.
Asya Hunları adı tarihte ilk kez M.Ö.318 yılında yapılan Kuzey Şansi savaşında geçer. Daha önceki tarihsel bilgiler sonradan yapılan araştırmalarla sağlanmıştır. Çinlilerin Hunları bir anlamda kuzeyde yaşayan barbarlarla bir tuttukları kaynaklarda gözlemlenmektedir. Kuzeyde ve kuzeybatıda daha sonra Hunların yerleşme alanlarında sürekli hareket halinde bulunan kavimler arasında Jung ve Ti kabileleri önemli bir yer tutmuşlardır. Bunları, daha sonraları tarihçiler, Hunlar arasında saymıştır. Bu kollektif ad altında ilerde Hunlara bağlı olarak birçok kavimin yer aldığı görülmektedir. Ne var ki, tarih bilimi tüm kuzey kavimlerini kesin olarak saptayamamıştır.
Hunların Çin kaynaklarına girmeleri, Çin sınırlarından içeriye doğru yaptıkları sürekli akınlar yüzündendir. Çin sınırlarından içeri giren bu kavimler gittikleri yerleri yağma ederek yakıp yıkmışlardır. Ayrıca Çin prensleri ve hanedanları birbirlerine karşı giriştikleri savaşlarda, genellikle kuzeyde oturan Hunların yardımını istemişlerdir. Hunların Çin tarihinde ortaya çıkmalarının bir büyük nedeni de Çin'de sürüp giden iç savaşlardır. Ayrıca Çin'in dağınık olan iç durumu da Hunların bu ülkeye sürekli akın yapmaları için elverişli bir ortam yaratmıştır. Hun saldırıları sonucunda Çin ülkesinde bulunan beş krallık yıkılıp gitmiştir. Ayakta kalan krallıklar arasında rekabetin devam etmesi karşısında Hunlar Çin'e yeniden saldırmak durumunda kalmışlardır. Hun saldırıları sonucunda Chou Hanedanı çökmüş ve ortada yalnızca Tis Hanedanı kalmıştır. Bu hanedan giderek güçlenmiş ve Hunların yardımıyla Çin'de güçlü bir merkezi krallık kurmuştur. Bir süre sonra bu hanedanın da çökmesi üzerine bölgede Hun etkinliği artmış ve Hunlar sonraları Kore'denAral Gölü'ne kadar uzanan büyük bir imparatorluğu kurma olanağına kavuşmuşlardır.
İmparatorluğa Doğru
Hun İmparatorluğunun asıl yönetici öğesini meydana getirenler Türk boylarıydı. Türklerin yanı sıra Moğollar ve Tunguzlar gibi diğer Orta Asya kavimleri de bu imparatorluk içinde yer almışlardır. Bu devlette orman kavimleri olan Moğolların veya Tunguzların değil, bozkır kavmi olan Türklerin kültürü egemen olmuştur. Devletin hanedanı Türk, kullandığı dil deTürkçe idi. Türkçe'den gelen "Hun" adı adam, insan ve halk anlamına geliyordu. Mongoloid ırkla ilgisi bulunmadığı anlaşılan Hunların kurdukları devlet ve uygarlığın tarihiM.Ö.2500 yılına kadar uzanmaktadır. Kansu ve Şensi bölgeleri Hun uygarlığının ana merkezidir. Hunlar genellikle, av, hayvancılık ve tarımla uğraşmışlardır. Büyükbaş hayvan yerine at yetiştirmişlerdir. Hunlar daha sonraları Türkler diye adlandırılan boyların ilk atalarıdır.
Hunlar genelde göçebe bir kavim olduklarından yalnızca Çin'e değil, Asya'nın tüm bölgelerine göçler ve akınlar yapmışlardır. Onların bu hareketli ve savaşçı yaşamları nedeniyle kurdukları devlet kısa zamanda büyümüş ve Türklerin ilk kurduğu imparatorluk durumuna gelmiştir. Savaşçı bir yapıya sahip bulunduklarından o dönemde yaşayan hiçbir ulus Hunların akınlarını durduramıyordu. Bitip tükenmeyen Hun saldırılarından bıkan Çinliler, sonunda kurtuluşu, ülkelerini çevreleyen Büyük Çin Seddi'ni yapmakta buldular. Hun devletinin ilk kurucusu Teoman'dır. M.Ö.220'de başa geçen ilk Hun hakanı Teoman o zamana kadar dağınık yaşayan Hun boylarını merkezi bir yönetim altında toplayarak Hun devletinin ilk kurucusu olmuştur. Teoman'ın kuruculuğundan sonra başaMete geçmiştir. Mete babasının kurduğu devleti kısa zamanda başardığı fetihlerle imparatorluğa dönüştürmüştür. Başa geçiş sırasına göre Hun hakanları şunlardır.
