QUÁ TRÌNH LƯU THÔNG CỦA TƯ BẢN VÀ KHỦNG HOẢNG KINH TẾ
1. Tuần hoàn của tư bản
Sản xuất tư bản chủ nghĩa là sự thống nhất biện chứng giữa quỏ trỡnh sản xuất và quỏ trỡnh lưu thông. Lưu thông của tư bản, theo nghĩa rộng là sự vận động của tư bản, nhờ đó mà tư bản lớn lên và thu được giá trị thặng dư, cũng tức là sự tuần hoàn và chu chuyển của tư bản. Tư bản cụng nghiệp trong quỏ trỡnh tuần hoàn đều vận động qua ba giai đoạn, tồn tại dưới ba hỡnh thức và thực hiện ba chức năng:
a. Giai đoạn thứ nhất
Nhà tư bản dùng tiền để mua tư liêu sản xuất và sức lao động. Quá trỡnh lưu thông đó biểu thị theo sơ đồ sau
SLĐ (sức lao động)
T - H
TLSX (tư liệu sản xuất)
Chức năng giai đoạn này là biến tư bản tiền tệ thành hàng hoá dưới dạng tư liệu sản xuất và sức lao động để đưa vào sản xuất, gọi là tư bản sản xuất.
b. Giai đoạn thứ hai
Nhà tư bản tiêu dùng những hàng hoá đó mua, tức là tiến hành sản xuất. Trong quỏt trỡnh sản xuất, cụng nhõn hao phớ sức lao động, tạo ra giá trị mới, cũn nguyờn liệu được chế biến, mỏy múc hao mũn thỡ giỏ trị của chúng được bảo tồn và chuyển dịch vào sản phẩm mới. Quỏ trỡnh sản xuất kết thỳc, lao động của công nhân làm thuê đó tạo ra những hàng hoỏ mới mà giỏ trị của nú lớn hơn giá trị các yếu tố sản xuất mà nhà tư bản đó mua lỳc ban đầu, vỡ trong đó có giá trị thặng dư do công nhân tạo ra. Sự vận động của tư bản ở giai đoạn này biểu thị theo sơ đồ sau
TLSX
H ... SX ... - H'
SLĐ
Trong công thức này, H' chỉ tư bản dưới hỡnh thỏi hàng hoỏ mà giỏ trị của nú bằng giỏ trị của tư bản đó hao phớ để sản xuất ra nó cộng với giá trị thặng dư. Kết thúc của giai đoạn này, tư bản sản xuất chuyển hoá thành tư bản hàng hoá.
c. Giai đoạn thứ ba
Nhà tư bản trở lại thị trường với tư cách là người bán hàng. Hàng hoá của nhà tư bản được chuyển hoá thành tiền. Công thức vận động của tư bản ở giai đoạn thứ ba biểu thị theo sơ đồ H' - T'. Kết thúc giai đoạn này, tư bản hàng hoá chuyển thành tư bản tiền tệ. Đến đây, mục đích của nhà tư bản đó được thực hiện, tư bản quay trở lại hỡnh thỏi ban đầu trong tay chủ của nó, nhưng với số lượng lớn hơn trước. Số tiền bán hàng hoá đó, nhà tư bản lại đem dùng vào việc mua bán tư liệu sản xuất và sức lao động cần thiết để tiếp tục sản xuất và toàn bộ quá trỡnh trờn được lặp lại.
Tổng hợp quỏ trỡnh vận động của tư bản công nghiệp trong cả ba giai đoạn ta có sơ đồ
SLĐ
T - H ... SX ... - H'- T'
TLSX
Trong sơ đồ này, với tư cách là một giá trị, tư bản đó trải qua một chuỗi biến hoỏ hỡnh thỏi cú quan hệ với nhau, quy định lẫn nhau. Trong các giai đoạn đó, có hai giai đoạn thuộc lĩnh vực lưu thông và một giai đoạn thuộc lĩnh vực sản xuất.
