SỰ KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ CỦA MÔ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI XÔ VIẾT VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NÓ
1. Sự khủng hoang và sụp đổ của mô hình chủ nghĩa xã hội Xô Viết
Trong quá trình hình thành và phát triển, chủ nghĩa xã hội hiện thực theo "mô hình Xô Viết" đã trải qua con đường không bằng phẳng, bên cạnh những thành tựu và sáng tạo cũng có những vấp váp và mắc phải không ít những sai lầm. Những sai lầm ấy chậm được phát hiện và khắc phục triệt để đã làm cho các nước Xã hội chủ nghĩa lâm vào khủng hoảng. Cuộc khủng hoảng xuất hiện những năm 80 của TK XX. Lúc đầu diễn ra trong kinh tế, sản xuất đình đốn, người lao động chán nản, từ đó dẫn đến xáo trộn về chính trị, xã hội.
- Bắt đầu ở Ba Lan, công nhân đình công năm 1987, thành lập công đoàn đoàn kết, trở thành đảng đối lập ở Ba Lan.
- 9/11/1989: Chính phủ Cộng hòa dân chủ Đức( Đông Đức) tuyên bố giải tỏa bức tường Béclin, giải tỏa biên giới giữa Đông và Tây Đức.
- 2/12/1989: Cuộc gặp không chính thức Xô - Mỹ, tuyên bố chấm dứt "chiến tranh lạnh".
- 3/12/1989: Ủy ban trung ương Đảng Xã hội chủ nghĩa thống nhất Đức từ chức tập thể.
- 21/12/1989: Chính quyền ở Rumani bị lật đổ bằng bạo lực, tổng bí thư Đảng Xe-au-xê-xcu( Ceaucescu) bị tử hình.
- 29/12/1989: Haven (đứng đầu phe đối lập) lên làm tổng thống Tiệp Khắc.
- 15/1/1990: Đảng công nhân thống nhất BaLan chấm dứt hoạt động.
- 5/2/1990: Liên Xô chấp nhận đa đảng.
- 27/2/1990: Liên Xô thực hiện chế độ tổng thống theo thể chế chính trị phương Tây.
- Sau chính biến ngày 19/8/1991: Goócbachốp từ chức, tuyên bố giải thể Đảng Cộng sản. Liên Xô tan rã.
2. Nguyên nhân khủng hoảng và sụp đổ của mô hình chủ nghĩa xã hội Xô Viết
a. Nguyên nhân:
u Xây dựng một xã hội trên nền tảng gần như duy nhất chỉ có hai thành phần kinh tế (Quốc doanh và tập thể), không chấp nhận sự tồn tại khách quan của các thành phần kinh tế khác, không chấp nhận sản xuất hàng hóa và cơ chế thị trường, trong khi lực lượng sản xuất còn thấp kém đã làm kìm hãm nhiều động lực để phát triển kinh tế.
v Trong quản lý, áp dụng chế độ tập trung, quan liêu, bao cấp và phân phối bình quân đã làm cho các đơn vị sản xuất thụ động, người lao động ỷ lại, khiến nền kinh tế lâm vào tình trạng trì trệ.
w Thực hiện công nghiệp hóa theo kiểu cổ truyền của thời kỳ tiền tư bản chủ nghĩa, lãng phí mà không hiệu quả. Trong khi ở các nước tư bản phát triển, giai cấp tư sản đã nhạy bén áp dụng những thành tựu cách mạng khoa học - công nghệ vào sản xuất, thúc đẩy nền kinh tế phát triển mạnh mẽ. Điều này làm cho khoảng cách phát triển kinh tế và năng suất lao động từ năm 1973 ở các nước xã hội chủ nghĩa ngày càng thụt lùi so với một số nước tư bản phát triển.
x Xây dựng một nền dân chủ nặng về hình thức, chưa đảm bảo cho nhân dân lao động thực sự làm chủ mọi mặt của đời sống xã hội.
- Về mặt xã hội, đã không chú ý thích đáng đến việc xây dựng con người:
+ Đã tuyệt đối hóa mặt xã hội của con người, cường điệu tính cộng đồng, tính tập thể làm cho vai trò cá nhân bị lu mờ, không quan tâm đúng mức tới nhu cầu vật chất, chưa thực sự chú ý đến lợi ích cá nhân người lao động; có lúc, có nơi đã đồng nhất lợi ích cá nhân với chủ nghĩa cá nhân.
+ Đã đề cao quá mức tính giai cấp, tính quốc tế coi nhẹ tính nhân loại, không chú ý kế thừa những giá trị truyền thống dân tộc.
Những thiếu sót này đã làm cho nhiều thế hệ người sống trong xã hội mới lâm vào tình trạng thụ động, ỉ lại, xuôi chiều. Tất cả những sai lầm nêu trên đã hạn chế tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội và cuối cùng, chủ nghĩa xã hội lâm vào khủng hoảng toàn diện, buộc các nước phải cải tô, cải cách, đổi mới. Trong quá trình cải tổ, cải cách, đổi mới, nhiều Đảng Cộng sản lại mắc phải những sai lầm mang tính chất nguyên tắc. Lợi dụng tình hình đó, các thế lực thù địch ở bên ngoài, kết hợp với những kẻ phản bội ở bên trong đã tấn công làm sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Au và Liên Xô.
b. Nguyên nhân chủ yếu và trực tiếp
ê Thứ nhất, do sai lầm chủ quan của các Đảng Cộng sản ở các nước Xã hội chủ nghĩa.
ê Thứ hai, do sự phản bội của các phần tử cơ hội trong các cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước.
ê Thứ ba, do sự tiến công điên cuồng của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch cả trong và ngoài nước.
Trong ba nguyên nhân nêu trên thì nguyên nhân chủ yếu là do sai lầm chủ quan của các Đảng Cộng sản, đã nhận thức và vận dụng không đúng đắn, sáng tạo Chủ nghĩa Mác-Lênin vào thực tiễn cuộc sống, đã giáo điều, chủ quan duy ý chí, không tôn trọng quy luật khách quan của cuộc sống.
