Tâm lý học căn bản

Chương 2-5: HỆ NỘI TIẾT: CÁC NỘI TIẾT TỐ VÀ CÁC TUYẾN NỘI TIẾT

Một khía cạnh khác của não bộ chưa được chúng ta xem xét là hệ nội tiết (endo- crine system), một mạng lưới truyền tin bằng hoá chất gởi các tín hiệu đi khắp hệ thống thần kinh thông qua sự tuần hoàn máu. Mặc dù bản thân nó không phải là một cấu trúc của não bộ, nhưng hệ nội tiết liên kết mật thiết với vùng dưới đồi (hạ đồi). Công việc của hệ nội tiết là tiết ra các kích thích tố (hormone) khác nhau. Kích thích tố là các hoá chất tuần hoàn theo máu để tác động lên sự vận hành hoặc phái triển của các bộ phận khác nhau trong cơ thể.

Giống như nơron, các kích thích tố dẫn truyền các tín hiệu đi khắp cơ thế, mặc dù tốc độ và phương thức dẫn truyền hoàn toàn khác biệt nơron. Trong khi các tín hiệu được thần kinh truyền đi với tốc độ tính bằng phần ngàn giây, thì các tín hiệu được kích thích tố truyền đi có thể phải tính bằng phút mới đến được nơi cần đến của chúng. Ngoài ra, các tín hiệu thần kinh di chuyển xuyên suốt các nơron theo những con đường chuyên biệt (giống như các sợi dây điện căng giữa các trạm điện thoại), nhưng các tín hiệu do các kích thích tố dẫn truyền lại đi khắp cơ thể, tương tự như các làn sóng truyền thanh phủ khắp một vùng địa lý. Và giống như sóng truyền thanh chỉ tạo đáp ứng khi radio bắt trúng đài, các kích thích tố lưu chuyển theo dòng máu cũng chỉ kích hoạt được các tế bào nào tiếp nhận và "cảm ứng" (tuned) với tín hiệu tương thích do kích thích tố truyền đến.

Thành phần chủ yếu của hệ nội tiết là tuyến yên (pituitary gland), được tìm thấy ở gần vùng hạ đồi và cũng được điều hòa bởi vùng hạ đồi. Có lúc tuyến yên còn được gọi là "tuyến chủ" (master gland) bởi nó điều khiển sự vận hành của các phần còn lại trong hệ nội tiết. Tuy nhiên tuyến yên không chỉ là tuyến điều khiển hoạt động của các tuyến khác, nó còn có các chức năng quan trọng của riêng nó. Thí dụ như các kích thích tố do tuyến yên tiết ra và chuyên kiểm soát sự tăng trưởng của cơ thể. Những người quá lùn - người thon - và những người cao lớn dị thường - người khổng lồ - thường bị khuyết tật ở tuyến yên.

Mặc dù được gọi là "tuyến chủ", nhưng thật sự tuyến yên chỉ là nô bộc của não bộ, bởi vì não chịu trách nhiệm tối hậu về sự vận hành của hệ nội tiết. Não điều hòa tình trạng cân bằng nội tiết của cơ thể để bảo đảm duy trì được tình trạng hằng định nội môi thông qua tác động của vùng hạ đồi. Tuy vậy, con đường từ não bộ đến hệ nội tiết không chỉ chuyên một chiều: các kích thích tố có thể thường xuyên cải biến phương thức tổ chức các tế bào não. Thí dụ như hành vi tình dục ở người trưởng thành được coi là bị ảnh hưởng bởi sự sản xuất các kích thích tố cải biến các tế bào ở vùng hạ đồi.

Tương tự, những cảnh ngộ đặc biệt trong cuộc sống có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất các kích thích tố. Thí dụ như một cuộc nghiên cứu thực nghiệm các cặp sinh viên đại học đối đầu nhau trong chơi game đã cho kết quả là những cá nhân thắng cuộc đã có sự gia tăng sản xuất kích tố nam, testosterone, một kích thích tố liên quan tới hành vi gây hấn.