Cảm nhận 14 câu đầu bài thơ Tây tiến – Quang Dũng là nghệ sĩ đa tài, ông có thể viết văn, làm thơ, vẽ tranh, soạn nhạc... nhưng thành công nhất vẫn là thơ ca. Tuy nhiên, độ phổ biến trong công chúng của nhà thơ được nhắc nhiều hơn cả là từ bài thơ Tây Tiến. Bài thơ ra đời vào năm 1948 in trong tập "Mây đầu ô" là bài thơ tiêu biểu nhất của thơ ca kháng chiến chống Pháp. Bài thơ có giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc mà tiêu biểu là đoạn thơ sau đây:
"Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"
Tây Tiến là một tiểu đội được thành lập đầu năm 1947 với thành phần chủ yếu là thanh niên trí thức Hà Nội. Quang Dũng cũng vậy, có thể thấy các chiến sĩ Tây Tiến có xuất thân khá đặc biệt. Đó cũng là lý do, những người lính này mang nét hào hoa khác biệt. Nhiệm vụ của các chiến sĩ Tây Tiến là phối hợp với bộ đội Lào để bảo vệ biên giới phía Tây. Đoạn thơ ta phân tích dưới đây là mười bốn câu thơ đầu của bài thơ:
Đoạn thơ mở đầu bằng hai câu thơ mang cảm xúc chủ đạo của toàn đoạn thơ. Cảm xúc ấy là nỗi nhớ, nỗi niềm về tình nghĩa sâu sắc nhờ sự trải nghiệm có được khi là một người lính
"Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi"
Nỗi nhớ ấy mang tên Sông Mã, con sông gắn liền với chặng đường hành quân của người lính. Nối nhớ ấy cũng mang tên Tây Tiến, nhớ những người đồng đội một thời cùng lý tưởng chinh chiến. Nỗi nhớ ấy được bật lên thành tiếng gọi tha thiết "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi" gợi lên bao nỗi niềm lâng lâng khó tả. Điệp từ "nhớ" được nhắc lại hai lần như khắc sâu thêm nỗi lòng của nhà thơ. Đặc biệt tình cảm ấy được Quang Dũng thể hiện bằng ba từ "nhớ chơi vơi", "nhớ chơi vơi" có thể hiểu là một mình giữa thế giới hoài niệm mênh mông, bề bộn, không đầu, không cuối, không thứ tự thời gian, không gian. Đó là nỗi nhớ da diết, miên man, bồi hồi, bâng khuâng, sâu lắng làm con người chìm sâu vào những cảm quan, cảm xúc và nỗi nhớ không có điểm đầu , không có điểm cuối . Có sự mãnh liệt thường trực . Nỗi nhớ đã diễn tả sự trống vắng , trống trải trong tâm hồn nhà thơ
Sáu dòng thơ tiếp theo là nỗi nhớ về cuộc hành quân giữa núi rừng miền Tây vừa hùng vĩ, hiểm trở lại vừa thơ mộng trữ tình được cảm nhận bằng cảm hứng lãng mạn và tâm hồn lãng mạn hào hoa:
"Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi"
Thiên nhiên hùng vĩ, dữ dội, hiểm nguy nhưng không ngăn nổi bước chân người lính. Trên đỉnh Sài Khao, sương dày đến độ "lấp" cả đoàn quân. Đoàn binh hành quân trong màn đêm sương rơi lạnh giữa núi rừng trùng điệp. Chữ "mỏi" làm hiện lên trước mắt ta hình ảnh của một đoàn quân mệt mỏi rã rời. Con đường hành quân với cảnh vượt dốc, đường đi nguy hiểm với dốc cao, vực thẳm "khúc khuỷu", "thăm thẳm", "heo hút".
Bốn câu thơ tiếp theo nhà thơ miêu tả sự hi sinh gian khổ của người lính đồng thời tô đậm thêm sự dữ dội của chốn đại ngàn. Quang Dũng không hề né tránh hiện thực: "Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ quên đời". Người lính Tây Tiến trong cuộc hành quân gian khổ ấy đã có người ngã xuống vì kiệt sức. Đến mức "gục lên súng mũ", đến mức "bỏ quên đời". Nghệ thuật nói giảm nói tránh đã làm cho câu thơ giảm đi đau thương mà thay vào đó là sự bi tráng, hào hùng. Người lính ra đi mà như đi vào giấc ngủ bởi họ đã khoác lên mình đôi cánh của lý tưởng "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh". Gian khổ không chỉ là núi cao dốc thẳm, không chỉ là mưa lũ thác ngàn mà còn có tiếng gầm của cọp beo nơi rừng thiêng nước độc, nơi đại ngàn hoang vu:
"Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người"
Sau chặng đường dài hành quân mỏi mệt, các chiến sĩ có dịp dừng chân lại ở một bản đầy hơi ấm tình quân dân, thiên nhiên Tây Bắc bên cạnh cái hùng vĩ, hiểm trở là những nét vẽ đầy thơ mộng trữ tình. Hai câu cuối đoạn thơ, cảm xúc bồi hồi tha thiết như thế:
"Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"
"Nhớ ôi!" từ cảm thán mang tình cảm dạt dào, khung cảnh đậm đà tình quân dân. Sau một thời gian dài hành quân vất vả giữa núi rừng phải chịu đói, chịu khát. Nay các anh được đồng bào tiếp đón bằng "cơm lên khói" cùng mùi hương "thơm nếp xôi" thật là ấm bụng. Chính nơi đây, mọi khó khăn gian khổ như bị đẩy lùi mà thay vào đó là niềm lạc quan và tình thơ đong đầy.
Đoạn thơ để lại một dấu ấn đẹp đẽ về thơ ca kháng chiến với những tình cảm đồng chí, đồng đội, quân dân tốt đẹp nhất, tất cả đã tạo nên một bài thơ hay và giàu giá trị.
