Konrad Wallenrod - A. Mickiewicz 1/8

Przedmowa

Dovete adunque sapere, como sono
due generazioni da combattere...
bisogna essere volpe e leone. [1]

[1] Dovete adunque sapere... [wł.] - "Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem" - cytat pochodzący z Księcia autorstwa polityka i historyka Niccola Machiavellego [1469-1527].

BONAWENTURZE I JOANNIE ZALESKIM [1]
na pamiątkę
lata tysiąc osiemset dwudziestego siódmego
poświęca AUTOR

[1] Bonawentura i Joanna Zalescy - zamożni ziemianinie ukraińscy, znajomi A. Mickiewicza, który odwiedzał ich często w Odessie, a potem w Moskwie

PRZEDMOWA

Naród litewski [1], składający się z pokoleń [2] Litwinów, Prusów i Lettów, nieliczny, osiadły w kraju nierozległym, nie dosyć żyznym, długo Europie nieznajomy, około trzynastego wieku najazdami sąsiadów wyzwany do czynniejszego działania. Kiedy Prusowie ulegali orężowi [3] Teutonów [4], Litwa, wyszedłszy ze swoich lasów i bagnisk, niszczyła mieczem i ogniem okoliczne państwa i stała się wkrótce straszną na północy. Dzieje nie wyjaśniały jeszcze dostatecznie, jakim sposobem naród, tak słaby i tak długo obcym hołdujący, mógł od razu oprzeć się i zagrozić wszystkim swoim nieprzyjaciołom, z jednej strony prowadząc ciągłą i morderczą z Zakonem krzyżowym wojnę, z drugiej łupiąc Polskę, wybierając opłaty u Nowogroda Wielkiego [5] i zapędzając się aż na brzegi Wołgi i Półwysep Krymski. Najświetniejsza epoka Litwy przypada na czasy Oligierda [6] i Witolda [7], których władza rozciągała się od Bałtyckiego do Czarnego Morza. Ale to ogromne państwo, zbyt nagle wzrastając, nie zdołało wyrobić w sobie wewnętrznej siły, która by różnorodne jego części spajała i ożywiała. Narodowość litewska, rozlana po zbyt obszernych ziemiach, straciła swoją właściwą barwę. Litwini ujarzmili wiele pokoleń ruskich i weszli w stosunku polityczne z Polską. Sławianie, od dawna już chrześcijanie, stali na wyższym stopniu cywilizacji; a lubo pobici lub zagrożeni od Litwy, powolnym wpływem odzyskali moralną przewagę nad silnym, ale barbarzyńskim ciemiężycielem i pochłonęli go, jak Chiny najezdców tatarskich [8]. Jagiellonowie i możniejsi ich wasale [9] stali się Polakami ; wielu książąt litewskich na Rusi przyjęło religię język i narodowość ruską. Tym sposobem Wielkie Księstwo Litewskie przestało być litewskim, a właściwym naród litewski ujrzał się w dawnych swoich granicach; jego mowa przestałą być językiem dworu i możnych i zachowała się tylko między pospólstwem. Litwa przedstawia ciekawy widok ludu, który w ogromie swoich zdobyczy zniknął, jak strumyk po zbytecznym wylewie opada i płynie węższym niżeli pierwej korytem.

[1] Naród litewski - autor używa tego terminu na oznaczenie narodów wchodzących w skład bałtyckiej grupy językowej [Litwinów, Łotyszów, Prusów].
[2] Pokolenie - tu: plemię.
[3] Oręż - broń.
[4]Teutoni - Krzyżacy; w j. łacińskim zakoń krzyżacki nosił nazwę Ordo Equitum Teutonicorum, tzn. Zakon Rycerzy Teutońskich, czyli niemieckich.
[5] Nowogród Wielki - miasto w północnej Rosji, blisko jeziora Ilmen; od X do XV w. politycznie i handlowe centrum niezależnego państweka.

[6] Olgierd - wielki książe litewski z XIV w. [1345-1377].
[7] Witold - wielki książe litewski z XV w. [1401-1430].
[8] Jak Chiny najezdców tatarskich - kiedy w XIII w. Tatarzy podbili Chiny, przejęli ich kulturę, znacznie bardziej rozwiniętą od własnej.
[9] Wasal - w epoce feudalizmu rycerz uzależniony od swojego pana, który nadawał mu ziemię lub urząd.

Kilka już wieków zakrywa wspomnione tu wydarzenia: zeszły ze sceny życia politycznego i Litwa, i najsroższy jej nieprzyjaciel, Zakon krzyżowy; stosunki narodów sąsiednich zmieniły się zupełnie: interes i namiętności, które zapalały ówczesną wojnę, już wygasły; nawet pamiątek [1] nie ocaliły pieśni gminne. Litwa jest już całkiem w przeszłości; jej dzieje przedstawiają z tego względu szczęśliwy dla poezji zawód [2], że poeta, opiewający ówczesne wypadki, samym tylko przedmiotem historycznym, zgłębieniem rzeczy i kunsztownym wydaniem [3] zajmować się musi, nie przywołując na pomoc interesu, namiętności lub mody czytelników. Takich właśnie przedmiotów kazał poszukiwać Szyller [4]:

Was unsterblich im Gesang soll leben,
Muss im Leben untergehen

"Co ma żyć w pieśni, zaginąć powinno w rzeczywistości".

[1] Pamiątka - tu: wspomnienie.
[2] Zawód - tu: temat, przedmiot zainteresowania.
[3] Kunsztowne wydanie - tu: styl artystyczny.
[4] Szyller - Fryderyk Schiller [1759-1805], wybitny niemiecki poeta i dramatopisarz okresu "burzy i naporu"; cytat pochodzi z wiersza Bogowie Grecji.