MỘT QUAN LÀ SÁU TRĂM ĐỒNG

I.

"Một quan là sáu trăm đồng

Chắt chiu tháng tháng cho chồng đi thi

Chồng tôi cưỡi ngựa vinh quy

Hai bên có lính hầu đi dẹp đàng"

Đối với một cô gái nghèo mồ côi từ thuở nhỏ như tôi mà nói, cái hôm quan Trạng – lúc ấy vẫn chưa phải là chồng tôi – vinh quy bái tổ là dịp cả đời chỉ được thấy một lần. Chàng bước xuống từ trên lưng ngựa quý, đầu đội mão, thân mặc triều phục, cân đai chỉnh tề, dưới ánh nắng lấp lánh như dát vàng, sau ngựa còn có mấy kẻ hầu theo. Chàng muốn làm tôi bất ngờ nên không cho người loan báo, lúc ấy tôi đang đưa lụa cho bà bá hộ xem, ngỡ quan lớn từ đâu đến dẹp gánh hàng rong nên luống cuống thế nào quấn luôn cả dải lụa lên người khách.

Cũng may, họ thấy quan ông đến tìm tôi nên dễ dãi không bắt tội.

Tôi gặp chồng tôi – lúc ấy vẫn chưa phải là quan Trạng – cũng ở góc chợ này, khi chàng đang bị bọn người làm của nhà ông phú Hữu vây đánh. Tất nhiên là tôi không dám chen vào, đợi chàng bị đánh xong mới đến hỏi thăm, hóa ra chàng là sĩ tử ở Vĩnh Lại đang trên đường đến Thăng Long để tham gia kỳ thi Hội tháng ba. Không hiểu tại sao khi ấy tôi lại rất hào phóng, cắt ngay một vuông lụa để lau máu cho chàng, còn mời chàng ăn một bát bánh đúc của hàng bên cạnh.

- Tay trói gà không chặt mà còn đi gây sự với chúng, ông liều thật đấy! – Tôi vừa nhìn chàng ăn bánh đúc vừa xuýt xoa.

- Ta đọc sách thánh hiền, không thể để bọn chúng ăn nói ngông cuồng mà vẫn làm ngơ được.

Xung quanh tôi chỉ có dân lao động nghèo, suốt ngày lo làm sao kiếm được hai bữa cơm no bụng, người giỏi nhất cũng chỉ viết được tên mình, gặp quan lớn thì cúi gằm mặt để tránh phải tội không đâu. Lần đầu tiên tôi được kết giao với một người có học mà còn dũng cảm như chàng, tôi lấy làm vinh dự lắm. Mấy cậu công tử con quan mỗi lần nói chuyện đều một chữ "thánh hiền", hai chữ "cổ nhân" giống hệt chàng, mà cái mồm chàng khi nói trông lại có duyên hơn hẳn, tôi biết chàng chẳng chóng thì chầy cũng sẽ làm quan to. Đến hôm nay tôi không khỏi thán phục mình có con mắt tinh đời, đã nuôi được ông quan Trạng đến ngày đỗ đạt.

Chuyện tôi thỉnh được ông Trạng về nuôi cũng lắm công phu. Ông sống chết không đồng ý, bảo rằng nam nữ thụ thụ cái gì gì đấy, lại bảo sĩ khả sát gì gì đấy, không chịu bám váy đàn bà. Tôi mới bảo ông rằng tôi còn con gái chứ chưa phải đàn bà, vả lại, tôi chẳng dại gì mà để ông bám váy, nhỡ ông quá tay thì hóa ra tôi tồng ngồng giữa chợ à. Cuối cùng ông cũng chịu về ở tạm nhà tôi, sau hai đêm ôm gốc đa ngoài đình ngủ.

Ấy là những ngày tháng êm đềm hạnh phúc nhất của vợ chồng tôi – lúc ấy vẫn chưa phải vợ chồng. Đêm đêm tôi chong đèn quay tơ dệt vải, chàng ngồi đọc sách cạnh bên. Sáng tôi mang vải ra chợ bán, chàng vẫn ở nhà đọc sách. Tiền trước đây tôi dành dụm để mua trầu mua cau nhai cho môi đỏ má hồng bằng chị bằng em giờ mang đổi hết thịt hết cá cho chàng ăn lấy sức học hành, à còn thêm vài thỏi mực, vài cây bút nữa. Chàng thấy tôi vất vả thì xót, hầu như ngày nào cũng làm tặng tôi một bài thơ, ví tôi với con vịt con ngỗng gì đấy gánh gạo nuôi chồng. Tôi không biết chữ, nghe chàng vừa đọc vừa giảng giải cũng không hiểu được bao nhiêu, nhưng thế nghĩa là chàng thương tôi lắm.