KULUKABILDO: CUENTOS CORTOS (Sugilanong Bisaya)

Axceeeeeel!!!!

'Tiktilaaaoook!!!!' Dakong udto kadto ug kini mao ang huni sa mga manok nga sa walay pu-as nga nanawag ug nagpanghinam nga lawgan sa mga nanag-iyang banay dinhi sa Sittio Lumsanan nga usa ka tuyoung dapit dinhi sa Sugbo. Init kung moabot ang takna sa udto ug hilabihan ka bugnawan pud inig takna sa tungang gabie. Mamuwang ug mananggot ang kasagarang hornal sa mga lalaki dinhi, og ang mga babaye, korum sa mahjong ug pagpanugway og baka mao ang obra sa mga kababay'nan.
Napalibutan kining awa-aw nga sittio sa bato, ug kung anaay yuta,anopogon pud. Walay bungtod, apan patag kini ug haduol sa baybayon, mga usa ug tunga nga kilometro linakaw.
Mingaw kini nga dapit, dili hisama didto sa siyudad nga samok ug saba. Daw ang gabie mura ra pud ug buntag tungod kay ang mga tawo didto maglibud suroy gihapon sa kadalanan.
Yano ang kinabuhi dinhi, sa mga kabatan-onan, ang buntag igahin sa pagtungha unya ang hapon igahin sa pagdampa. Unya ug maningug na ang tuko ug manghapa na ang tiki, mag-anam anam na ug kamingaw ang palibut kay matud pa, "ayaw pa ab'ta nga bunal ang mo apas nimo."
Kining among sittio maoy usa sa mga nagpabiling yanong dapit nga halos wala pa gayud masudli ug teknolohiya. Pipila lang ang nanag-iyag silpon, kadaghanan sa nanag-iya, panahon pa sa 3310 nga Nokia ang gamit.
Huni sa maya ug guryon ang mga madungug sa tibuok adlaw, ug  sa gangis kung gabie. Kung mag-uwan, konsyerto mga manwit ug baki ang manag-iya sa kagabhi-on.
Sa gi-ingon ko, mingaw kining among dapit samot na sa udto. Manlibawot ang imong pamati nga makadungog sa hungihong sa mga kawayang maglumbag panayaw ig huros sa igang nga hangin. Apan kining kamingaw mabuak lamang kon molanog na ang tingog sa usa ka hamtong nga babaye nga manawag sa ngalang "AXCEEEEL!!! 'nimal asa nasad ka!" mao kana ang usa sa mga subak nga uban sa among pagkaong lamyon matag paniudto. Naanad na kami sa daw makabungol nga lanog, nga kung sukdon nimo, ma's lanog pa sa bagting sa kampanaryo sa parokya didto sa lunsod. Apan bisan ako ug kaha ang kining among kasilinganan, wa gayud ka tugkad sa tinubdan niining tinguga ug kung kinsa kini gipahinungod. Matag tawo nga manu-aw niining tago nga sittio magkatawa gayud maminaw o di kaha mohandom sa mga adlaw nga makabati sila niining mga pulonga. Nabantog naman gani kining lugara isip Sittio Axcel ug kami mga molulopyo gihinganla'g Axcelanon. Ang kapitan bitaw sa among barangay nangunay naman unta og pag-ilis sa pangalan sa sittio tungod kay daw mangtas ra kaayo ang ngalan nga 'Sittio Lumsanan' ug hadlok kaayo paminawon. Apan mas nipili ang mga molupyo nga ipabilin sa paggamit ang karaang ngalan sa sittio kay ngano bang ilisdan nga wa man gani ni-usa nakaila aning misteriosong "AXCEEEL".

Ang dakong gikahibulongan lang gayud namo Kay kining pagkatawo ni Axcel, og kung tawo man gyud gani ni siya, ug ang iyang banay hilabihan na ang kadtong bayhana nga mag sige ug panawag sa maong ngalan. Sigurado man ako nga wala gyud ni sila nagpuyo duol sa amoa Kay wa man gayud ko ni igkita nga adunay magsinggit sa maong ngalan, sa maong takna-a. Tungod siguro sa kamingaw maong maglanog-lanog ang iyang tingog. Gawas sa maong mga pulong, mga takna haduol sa pagkilom-kilom sa haring adlaw, makadungog usab kami ug babaye ug usahay lalaki nga mo ingun 'Axceel pahawa!', 'Axcel pauli na!', 'Axcel diin ka gikan!','Axceeel! Axceeel!' hay! Ug kon tawo man kaha ni si Axcel mura og badlongon kaayo ni ug wa gayu'y puangod. Sa akong kakuryoso, nagpaka-aron ingnun akong nipalit og cola sa tindahan likod sa amo-a aron lamang makapanulong og tabi aron dala nasad sa pagpaila-ila kay total wa pa man gayud ako kasuway nga nipalit sa maong tindahan. Nakatiming gayud ako nga adunay mga batan-ong nagpangidarong 15 hantud sa 17 anyos. Duha ka babaye ug usa ka lalaki. Ang usa ka babaye nga nagsul-ob og bughaw nga 'shorts' nga nag 't-shirt' og 'hello kitty' nga ang buhok itom apan gubot kaayo. Ang usa kay nagsige ug panghiniksik ug pangawot sa ulo ug nagsul-ob og camisa nga puti og berde nga 'shorts' samtang nagyarok og 'Juicy Lemon'. Ang lalaki nag sando ug pantalon pandagan ug naglanlan og chicharon nga baratuhon.
Niduol kos ventanilla sa tindahan ug nanangpit sa tindera. 'Nang cola nya katong litro ha.' Nitunol ko sa botilya ug sa katloa'g-usa ka pesos nga salapi isip bayad apan nilingo-lingo si Manang Tindera dayong saka sa iyang kilay. Makahadlok gayud ang iyang panagway kay mura man siya ug adunay kastila nga aura. 'Trienta y uno? Imong ibayad sa bugnaw ug lab-as nga cola nga COKESSS pajud ang brand!!' sigon sa tindera.
Karun pako nga naa diay lab-as nga ilimnon. 'Awh Nang, tagpila diay?' pangutana nako. 'Trienta y Nueve hijo.' Aguy tungod ra sa walo ka pesos nga kuwang, nakasinati na nuon kog kaluya sa lawas ug pangurog sa tiil tungod sa kahadlok. Nanaad ako nga mobalik nalang dala ang salapi bag-o nako makuha ang 'BUGNAW UG LAB-AS NGA COKESSS'. Dili man unta pangasaba ug cola ang akong tuyo, pakigtabi man unta ug maong nihapit gayud ako'g himamat sa mga batan-ong yagit. 'Oi mga inday ug dodong. Mangutana lang unta ko og aduna ba kamo'y nahibaw-an nga nagngalan og Axcel? ' pangutana nako. Ang lalaki nitubag og una, 'noy, pasayloa kay bag-o lamang ako dinhi. Apan kanunay ko makadungog nianang pangalan nga Axcel. Madungog nako nga naay mosinggit nga animal pahawa Axcel. Basig iro na siya nga si-aw.' Nisanong dayun ang babaye nga naginom og bugnaw nga 'juicy lemon' nagnayon 'permi ko makadungog nga naay sige og badlong ana niya didto sa amoa kana bang duol sa itikan. Maglumba na og panagan ang itik basta naa siya dayung badlong sa tag-iya nga papahawaon si Axcel. Nagtuo gani kog iro na.'
Nagpa-abot ko nga mohatag sa iyang tubag ang ikatulo apan nag padayun ra siya sa pagkaon sa bag-ong palit niya nga chicherya. Nilakaw nalang sad ko ug nipauli sa amoa. Wala naman sad koy makuha nga tantong sakto nga tubag gikan atong mga batan-ong kay mismo sila wala gayud nakakita o nakaila aning Axcel. Wa nasad ko mobalik sa tindahan, ikaw kuno'y atubang og mangtas nga leon.

Takna alas kwatro na sa kahaponon ug nagsugod nakog panilhig sa atubangang tugkaran sa akong panimalay. Nadungog nasad nako ang pagtawag kang Axcel apan wa gayud ko'y makita nga taw sa akong palibot.
Ni-abot na ang takna sa pagkilom-kilom sa adlaw, nangandam unta ko para panihaponon ug sa diha-dihang may nikalit og 'BANGGG!!!!' Pagkakusog gayud nga busdak sa pultahan. Dayun Nadungog ko ang pagpangasaba sa babaye tingali sa iyang anak. Gipangita ko ang gigikanan niini. Nakalakaw ko ug sietenta y nueve ka lakang gikan sa akong ganghaan, miliko patuo ug nilakaw og napulo'g tulo ka lakang ug nakita ko na ang tinubdan sa alingog-ngog. Samtang naniid ko, nikalit ug singgit ang usa ka lalaki 'PAGHILOM DIHA! Wa kay laing buhat sige ra ug yaw-yaw!'
Mitingog ang babaye 'ma-ikog ko's gama kay tan-aw ra og telebisyon unya puyo sa bwangan nga mo uli ra kung hubog na! Maayong pagkaliwat ning anak nimo! Gahi ug ulo!'
Nagpadayun ang ilang panagbikil managti-ayon nga maoy nipuli sa unta pagpangasaba sa inahan sa anak.
Padulong na unta ko molakaw, aduna man nuo'y nikaratil ug dagan gikan sa maong panimalay. Bata kini nga nagpangidaro'g otso anyos, nagsul-ob og puti nga lago nga sinina ug nag itom nga 'shorts'. Akong gi-apas kay naghilak man kini gadagan padulong sa 'highway'. Ngitngit na ang palibot tungod kay alas siete naman sa kagabhion, salamat nalang kay gipasiga sa kasilinganan ang suga sa ilang mga tugkaran. Paspas ang pagdagan sa bata ug ako naghangak na. Muna muna kong sangpit ug 'Dong, ayaw palabi ug dagan!' apan wa ko pamati-a. Dungog na nako ang kwaknit nga naghudyaka sa bunga sa tambis ug mansinitas, mga baki sa lamac nga nagkamatay ug kinanta ug taud taud mikalit ug ulbo ang mga natulog nga guryon sa punu-an sa Tugas kuyog sa tingog sa dakong trak nga ni pito. Nipadayun kog dagan apan wa ko na igkita ang bata. Nilahos ko sa eskina namasin nga tua ang bata. Duol na ako sa eskina ug naay mga tawo, baga nga pundok sa katawhan nagpunsisok sa tunga sa kadalanan. Nangutana ko sa namaligya ug balot kung kakita ba siya og bata nga nag puti nga nidagan. 'Mao na kanang ilang gitapok-an, bata nga nagdagan unya naligsan sa usa ka trak de karga'. Nanguros ako ug nanimbawt akong balhibo. Nisungasong ko sa bagang pundok sa katawhan ug mao gayud kadtong bata-a ang akong gigukod. Wa ko kasabot sa akong gibati sa pagtan-aw sa nagkadugong nawong sa bata. Taud-taud naabot ang babaye nga sa layo palang madungog na iyang tingog 'Asa akong anak! Dili! Wala siya maligsi! Di pa siya patay! Tabang! '
Nisibog ang mga taw. Siya man tong babaye sa balay nga nag-away sa iyang bana. Daw gikumot akong dughan nagtan-aw sa inahan nga nagkugos sa patayng lawas sa iyang anak. 'Axcel! Kaya pani, ayaw sa ko og pagabiya-i.' Naabot ang mediko apan patay na gayud kini.
---------------------------------------------------
Udtong tutok karun, nitilaok ang mga manok. Nagpanghinam unta akong makadungog sa tingog sa pagsanggpit sa ngalang nabantog niining sittio-a. Hay, nakalimot ko, mao man diay ning nag-ilis kog puti, bitbit ang 'plastic bag' nga puno sa empanada para abag sa lagutmon nga 'snacks' sa unang nobenaryo para sa bata nga ang ngalang bantogan kaayo sa among mingaw ug yano nga sittio.
Natubag nagyud ang akong mga pangutana. Nili-li ko nga naghilak, sa lungon nga puti nga gitampo-tampohan sa mga banay niining sittio Lumsanan ug didto ako siyang nakit-an, si Axcel ang bata sa Sittio Lumsanan.