Adamdardy aldaý joldary. Jýrnalıstter men saıasatkerler úshin.

Qazba adam

Ózderin qıyn kómegimen ázilder olja ákelýi eshteńe podozrevaıýsheı jurtshylyqqa qandaı da bir aqıqatty nemese moral emes, aldyńǵy eń tolyq nelepogo zaqymdanýy, óteıin eki jaǵdaı meniń óz ómir. 1862 jyldyń kúzinde Nevada men Kalıfornıa turǵyndary erekshe qazbalar men tabıǵattyń basqa da ǵajaıyptaryn joqqa shyǵardy. Osyndaı bir nemese eki úlken jańalyq týraly aıtylmaıtyn gazet tabý qıyn boldy. Bul hobbı kúlkili bola bastady. Mine, men, Vırdjınıa-Sıtı gazetindegi jergilikti jańalyqtar bóliminiń jańa redaktory, bul ósip kele jatqan zulymdyqty toqtatýǵa shaqyrylǵanyn sezdim; meniń oıymsha, biz bárimiz kórshimizge degen Jomart, áke sezimin sezinemiz. Bul qumarlyqty toqtatý úshin men ony óte mazaq etýdi sheshtim. Biraq, shamasy, men muny óte názik jasadym, óıtkeni eshkim bul satıra ekenin baıqamady. Men óz josparymdy erekshe formada japtym: ol erekshe qazbalanǵan adamdy ashty.

Ol kezde men Gýmboldttyń jańa tergeýshisi jáne beıbitshilik sýdıasy*** myrzamen urysyp qaldym, men ony sál kóterip, kúlkili jaryqqa shyǵaryp, paıdaly jaǵyn úılestire alamyn dep oıladym. Sonymen, Men barlyq usaq-túıek jáne senimdi málimettermen birge Greıvlı Fordta (Mıster*** úıinen júz jıyrma mıl qashyqtyqta jáne oǵan tek tik taý jolymen jetýge bolady) qazbalanǵan adam tabylǵanyn jáne greıvlı Fordta tabylýdy tekserý úshin jaqyn jerde turatyn barlyq ǵalymdar kelgenin aıttym (elý mıl ishinde ashtyqtan ólip jatqan birneshe úndisterden basqa birde-bir tiri jan joq ekendigi belgili, birneshe kedeı shegirtkeler men tórt-bes saryshaıan, etsiz, olar tipti ushyp kete almady); barlyq osy ǵalymdar sıaqty, bul adam úsh júz jyldan astam ýaqyt boıy tolyq qazba kúıinde boldy; sodan keıin men uıalýym kerek baısaldylyqpen men bul jańalyqty estigende, ol qazylar alqasyn shaqyryp, qashyrǵa kóterilip, paryzdyń asyl sezimimen shaqyrylyp, bes kúndik tuzdy batpaqtar arqyly, jýsan arqyly qorqynyshty saparǵa attanyp, ózin azap pen ashtyqqa dýshar etti – jáne bári de qaıtys bolǵan jáne qaıtys bolǵan adamnyń isi boıynsha tergeý júrgizý úshin. úsh júz jyldan astam ýaqyt buryn máńgilik tasqa aınaldy! Jáne, olar aıtqandaı," botqany qaınatý", men sol baısaldylyqpen qazylar alqasy úkim shyǵardy, oǵan sáıkes ólim tabıǵat kúshteriniń áserinen uzaq ýaqyt bolý nátıjesinde paıda boldy. Sodan keıin meniń qıalym tolyǵymen oryndaldy, men qazylar alqasy izasharlarǵa tán meıirimdilikpen qabirdi qazyp alyp, ǵasyrlar boıy ol otyrǵan tastyń betine qulaǵan áktastyń onyń astyna túsip, ony myqtap baılap tastaǵanyn bilgende, hrıstıandyq ádet-ǵuryp boıynsha qazylǵan adamdy jerleýdi josparlady dep jazdym; qazylar alqasy (olardyń barlyǵy kúmis shahtalardaǵy kenshiler) bir mınýt ishinde bul qıyndyqty talqylap, sodan keıin oq-dárini alyp, saqtandyryp, astyna tesik burǵylaı bastady.jarylystyń kómegimen ony tastan julyp alý úshin qazylǵan adam, biraq munda myrza*** oǵan tán náziktikpen, mundaı áreketterdiń qasıettilikpen shekteletinin baıqap, olarǵa tyıym saldy.

Qazbalanǵan adam týraly barlyq aqparat basynan aıaǵyna deıin eń óreskel absýrdtardyń jıyntyǵy boldy, biraq olar sonshalyqty aqyldy jáne senimdi túrde usynyldy, olar maǵan da áser etti, men óz ónertabysyma senbedim. Biraq men, durys, eshkimdi aldaǵym kelmedi jáne ol osylaı bolady dep oılamadym. Men qazylǵan adamnyń pozasynyń sıpattamasy kópshilikke onyń jalǵan ekenin túsinýge kómektesedi dep úmittengen edim. Degenmen, onyń pozasyn sıpattaı otyryp, men bul isti qarańǵylaý úshin bir – birinen ekinshisine ádeıi sekirdim-jáne men jetistikke jettim. Sodan keıin men onyń bir aıaǵy týraly aıttym, sodan keıin kenetten oń qoldyń bas barmaǵyna ótip, onyń murynǵa bekitilgenin baıqadym, sodan keıin ekinshi aıaǵynyń jaǵdaıyn sıpattap, birden oń qolyna oralǵanda, ol saýsaqtardyń jaıylyp ketkenin jazdy; sodan keıin ol onyń basy týraly kezdeısoq aıtyp, qaıtadan qolyna oraldy, sol jaq bas barmaqtyń oń jaq kishkentaı saýsaqqa bekitilgenin baıqady; ol taǵy bir nársege sekirip, sol qolyna qaıta oraldy jáne saýsaqtarynyń oń saýsaqtary sıaqty jaıylyp ketkenin atap ótti. Biraq men tym tapqyr boldym. Men bárin tym shatastyrdym, jáne pozanyń sıpattamasy bul jalǵan sózdiń kilti bolǵan joq, óıtkeni menen basqa eshkim qazbalanǵan adamnyń qoldarynyń erekshe jáne birkelki jaǵdaıyn túsine almady.

Qazbalarǵa nemese kez-kelgen nársege arnalǵan satıra retinde meniń qazbalanǵan adamym eń ókinishti jeńiliske ushyrady, óıtkeni bári ony qarapaıym túrde qabyldady, jáne men ǵajaıyptarmen áýestenýdi toqtatý jáne mazaq etý úshin dúnıege kelgen tirshilik ıesin qatty tań qaldyrdym.bizdiń Nevada ǵajaıyptarynyń ishindegi eń kórnekti oryndy tynysh aldy. Men ózimniń josparymnyń kútpegen sátsizdiginen qatty renjidim, aldymen meni ashýlandyrdy, men bul týraly oılamaýǵa tyrystym; biraq birtindep, gazettiń jaýaptary paıda bola bastaǵanda, ol qazylǵan adamnyń sıpattamalaryn qaıtalap, ózin keremet dep jarıalady, Men jasyryn qanaǵattaný sezimin sezine bastadym.

Bul myrza, ári qaraı ári qaraı saıahattap, (gazet jaýaptaryna kózim jetkendeı) okrýgten, shtattan, elden keıingi eldi jaýlap ala bastaǵanda jáne búkil álemdi aralap, Londonnyń "Lansetinde" sózsiz moıyndaýǵa ıe bolǵan kezde, meniń janym tynyshtaldy, men ózime bul áreketke rıza ekenimdi aıttym. Meniń esimde, bir jylǵa jýyq ýaqyt boıy myrzanyń kúndelikti poshtasy bar qapshyq*** álemniń barlyq elderindegi gazet aǵynynan maıly sıamen qorshalǵan adamnyń sıpattamasymen isip ketti. Men olardy oǵan jiberdim. Men muny ázil úshin emes, jek kórýshilikten jasadym. Ol qarǵyspen olardy aýlaǵa laqtyrdy. Men ár kúni kenshiler onyń aýyldyq okrýgi (al kenshiler emes ostavát adam tynyshtyqta bolsa, ózin tanystyrǵan jaǵdaı podshýtıt nad nım) bolyp tabylady oǵan jáne surady emes, biledi, ol, qaıda óndiriledi gazetine sıpattaı otyryp, okamenelogo adam. Ol búkil materıkti osy gazettermen qamtamasyz ete alar edi. Ol kezde men myrzany*** jek kórdim, sondyqtan bári meni tynyshtandyryp, kóńil kóterdi. Eger Men ony óltirsem ǵana, men odan da kóp qanaǵat ala almaımyn.