Tự học cùng mình !

Người lái đò sông Đà (1)

HÌNH TƯỢNG SÔNG ĐÀ 

A. Dòng sông hung bạo

- Tính cách hung bạo của Sông Đà được gợi ra trong truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy Tinh với câu đồng dao : 
                            "  Núi cao sông hãy còn dài 
                          Năm năm báo oán đời đời đánh ghen "

Trong thơ Nguyễn Quang Bích, dòng sông hung bạo bởi tính cách độc nhất vô nhị của nó. Trong khi các con sông chảy theo hướng Đông thì sông Đà chảy về phương Bắc.

- Phát hiện của Nguyễn Tuân 

+ Quang cảnh hai bên bờ sông : hùng vĩ, hoang sơ với núi non trập trùng ở phía Tây Bắc xa xôi. Bờ sông Đà dựng thành vách thẳng đứng, hiểm trở và như đang rùng rùng chỉ động để dồn ép chặt lòng sông khiến con sông vùng vẫy thành ra hung hãn.

+ Lòng sông hẹp và sâu: đó là độ hẹp và sâu được cảm nhận bằng nhiều giác quan. Bằng thị giác, tác giả cung cấp cho người đọc độ rộng ước lượng bằng sải tay khi " đứng bên này bờ nhẹ tay ném hòn đá qua bên kia vách ". Bên cạnh đó còn là những cảm giác được gọi dậy bởi những liên tưởng, so sánh bất ngờ " Ngồi trong con đò qua quãng ấy, giữa mùa hè mà cũng thấy lạnh, cảm thấy mình như đứng ở hè một cái ngõ mà ngóng vọng lên một khung cửa sổ nào trên cái tầng nhà thứ mấy nào vừa tắt phụt đèn điện ". Hình ảnh so sánh là kết quả của sự tổng hợp nhiều giác quan, qua đó người đọc hình dung được về những vách đá dựng đứng làm nên độ sâu hun hút của dòng sông.

+ Những mặt ghềnh sông : dài hàng cây số. Ở đó, sóng gió đua nhau làm nên cái dữ dội, khốc liệt. Để khắc họa cảnh tượng này tác giả đã dùng những câu văn có kết cấu đặc biệt với những điệp trùng về ngôn ngữ : " Nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò sông Đà nào tóm được qua đấy ". Những hình ảnh được gợi ra không chỉ nhấn mạnh sự nguy hiểm của thiên nhiên mà còn khiến ta liên tưởng đến tâm địa của một con người. Sông Đà quả thật đã trở thành sinh thể có cá tính ngay từ những dòng đầu của tùy bút. Đến đây, tâm địa đó lộ sẽ rõ hơn trong mối hằn thù ngấm ngầm ngày đêm chờ đợi cơ hội thể hiện.

+ Những cái hút nước: cũng được tác giả miêu tả chi tiết, tỉ mỉ. Về hình dáng, những cái hút nước như cái giếng bê tông đặt xuống lòng sông để chuẩn bị làm móng cầu. Về âm thanh thì: " nước thở và kêu như cửa cống cái bị sặc", " ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào ". Kết quả là một cảnh tượng rùng rợn khiến người ta khiếp sợ : " những con thuyền bị cái hút nước hút xuống, thuyền trồng ngay cây chuối rồi vụt biến đi , bị dìm ngầm dưới lòng sông đến mười phút sau thây tan tác ở khuỷnh sông dưới ". Trận thủy chiến là trận chiến giữa người lái đò và dòng sông hung bạo, để chuẩn bị cho trận đánh này Nguyễn Tuân đã huy động một lực lượng tinh nhuệ gồm đá và nước.

+ Đá : vốn vô tri vô giác nhưng Nguyễn Tuân đã thổi hồn cho nó, bắt nó sống dậy tâm địa của những người chiến binh hăng máu, thiện chiến. Vì thế, đá cũng như con sông có diện mạo, ý đồ và tâm lí. Về diện mạo, đá phô bày vẻ " nhăn nhúm ", méo mó, ngỗ ngược. Về vị trí , thoạt nhìn thì tưởng như đá đứng nằm ngồi nhấp nhổm, tùy sở thích của đá to, đá bé. Nhưng theo Nguyễn Tuân thì sông Đà đã giao việc cho từng hòn. Thực chất đá bày trùng vi thạch trận với những cửa tử, cửa sinh dáng lập lờ dưới làn nước hòng đánh lừa con thuyền. Ở trùng vi thạch trận vòng thứ 1 có 5 cửa đá thì 4 cửa tử, 1 cửa sinh trong đó cửa sinh nằm ở tả ngạn sông. Đến trùng vi thạch trận thứ 2, số cửa tử tăng lên cửa sinh vẫn chỉ có 1 và đổi sang bên hữu ngạn. Trùng vi thạch trận thứ 3 thì trái phải đều là cửa tử, cửa sinh nằm lập lờ ở giữa. Có thể thấy cách bố trí của sông Đà rất giống bản đồ bát quái trong binh pháp xưa. Sự hung dữ của đá còn thể hiện ở tâm lí. Với mức độ dàn thạch trận để tiêu diệt sự sống con người, đã hiện ra vẻ hung hãn, ngỗ ngược của những chiến binh khát máu. Tâm lí kiêu hãnh thể hiện qua vẻ " oai phong lẫm liệt ", qua cái " hất hàm " bắt con thuyền phải xưng tên tuổi trước khi giao chiến rồi lùi lại thách thức cái thuyền có giỏi thì tiến vào.  Thế nhưng những hòn đá ấy khi thua trận thì " tiu nghỉu cái mặt xanh lè ".
=> Tóm lại Nguyễn Tuân đã phát hiện ra bí ẩn làm nên sự hung bạo của sông đà từ những hòn đá vô tri.