Từ Hỏa Lò đến phủ Khâm Sai Bắc Bộ

KÝ ỨC VỀ MỘT THÁNG TÁM LỊCH SỬ

Súng nổ và báo động

Trưa ngày 22/8/1945, tôi trực ở Bắc Bộ phủ (phủ Khâm sai cũ), bỗng nghe nhiều tràng súng nổ. Tự vệ báo: Pháp ở Khách sạn Métropole gây hấn. Sau đó đã thấy quân đội Nhật kéo đến bao vây cả khu vực. Người sĩ quan liên lạc Nhật vào tìm gặp tôi hỏi tin và báo: Bộ chỉ huy tối cao Nhật mời tôi 20 giờ đến gặp tại Tổng hành dinh.

Lúc đó cuộc khởị nghĩa ở nội ngoại thành vẫn tiếp tục bùng lên. Vụ tên quản Dưỡng nổ súng vào quần chúng khởi nghĩa ở Hà Đông đã được giải quyết tạm yên. Nhưng còn nhiều việc nóng bỏng: Tin đồn quân Đồng minh và quân viễn chinh Pháp đang kéo tới. Tù binh Pháp trong thành nhốn nháo, tây đầm ồn ào kéo nhau đến Khách sạn Métropole, đối diện với trụ sở ủy ban nhân dân Cách mạng ở Bắc Bộ phủ. Tự vệ, thanh niên sôi sục lùng bắt Việt gian quanh Bờ Hồ... Anh Minh Việt báo: một số sinh viên, trí thức ở Việt Nam học xá xốn xang đã tự động gửi điện thẳng cho Bảo Đại đề xuất giao Việt Minh lập chính phủ2...

Ủy ban nhân dân Cách mạng Bắc Bộ cho báo động ngầm, dự phòng gập lúc nguy cấp sẽ có lệnh cho rút bớt cán bộ về an toàn khu ở ngoại thành, đánh du kích chờ lực lượng của Trung ương về tiếp cứu. Hà Nội khởi nghĩa nhanh chóng thắng lợi, lập chính quyền nhân dân, làm chủ thành phố đã 3 ngày đêm. Tinh thần dân chúng bốc cao nhưng Hà Nội chi mới có các tổ tự vệ, tự vệ chiến đấu chưa tập trung, và số vũ khí ít ỏi của quần chúng. Lực lượng Bảo an binh, cảnh sát chế độ cũ đã bị giải thể. Hà Nội lại chưa liên lạc được với Trung ương. Còn phải đối mặt với hơn một vạn quân các sư đoàn Nhật chưa hạ vũ khí, chờ quân Đồng minh tới...

Tối ngày 22/8, khi gặp các tướng Nhật ở Tổng hành dinh (33 Phạm Ngũ Lão), ban đầu tôi tường chỉ có việc súng nổ ở Hà Nội. Không dè phía người Nhật gay gắt nêu vấn đề không chỉ ở Hà Nội mà còn vụ "gây rối" ở Đông Anh và nhấn mạnh: Việt Minh các ông đã nổ súng đánh vào quân đội Hoàng gia ở Thái Nguyên. Vua Bảo Đại ở Huế yêu cầu Nhật giúp giữ trật tự.

Tôi đáp lại: Hà Nội chúng tôi vẫn giữ được an ninh trật tự và bác bỏ ý kiến của Bảo Đại vì nhân dân chúng tôi đã gạt bỏ chính quyển của vua Bảo Đại rồi.

Rút cục viên tướng Nhật để xuất - vẻ thúc bách - quân đội Hoàng gia muôn giúp Việt Minh Hà Nội đi cùng vói người Nhật lên Thái Nguyên để báo tin Hà Nội khởi nghĩa và chấm dứt cuộc xung đột ờ Thái Nguyên.

Bị bất ngờ, tôi nói đổ về bàn trong lãnh đạo của chúng tôi và sẽ trả lời sau. Người Nhật đổng ý...

Đã khuya, tôi đến thẳng chỗ anh Nguyễn Khang. Các anh Trần Tử Bình, Trần Đình Long... có mặt đểu bị bất ngờ, nhưng vô cùng phấn chấn về tin Quân Giải phóng đã đánh Thái Nguyên và đã làm cho quân Nhật ở đấy rối lên...

Nhưng lại có thêm tình hình mới, phức tạp. Trinh sát báo: đã có một toán sĩ quan Đồng minh, Mỹ và cả Pháp đến Gia Lâm, được Nhật đưa về Khách sạn Métropole từ chiều. Ta đã tìm cách tiếp cận. Và họ sắp gặp Bộ chỉ huy tối cao Nhật3. Chúng tôi thảo luận sôi nổi nhưng có phần lúng túng. Cuối cùng đồng chí Nguyễn Khang kết luận: chúng ta đã làm chủ được Hà Nội trước khi quân Đồng minh tới, đúng như ý của Trung ương, bất kỳ thế nào thì cũng không được rút mà càng phải trụ lại. Xứ ủy tiếp tục cho liên lạc gấp với Trung ương để xin chỉ thị và đề nghị về tiếp cứu. Khó mấy rồi Trung ương cũng sẽ giải quyết được. Ta không đi cùng với Nhật nhưng tránh khiêu khích họ. Anh Long nhắc thêm cũng phải tránh không được làm Đồng minh hiểu lầm.

Ta đã báo cho Nhật biết: sẽ đi Thái Nguyên nhưng bằng đường riêng và phương tiện riêng của ta. Tinh hình sau đó có vẻ tạm yên...

-------------