Bách khoa toàn thư Quỷ học - Rosemary Ellen Guiley

46. Tiên trong quan niệm thời trung cổ.

Tiên là những thực thể tồn tại ở thế giới nằm giữa Trái đất và thiên đường. Loài tiên có năng lực ma thuật và đôi khi được đồng nhất với quỷ hay thiên thần sa ngã. Trong truyền thuyết, chúng cũng có thể nguyền rủa và ám người, đòi hỏi việc thực hiện trừ tà.

Tiên thường vô hình và chỉ hiện thân trước những người có khả năng thấu thị. Đặc biệt dễ thấy chúng nhất vào buổi hoàng hôn. Trong truyền thuyết, chúng không thích bị nhìn thấy bởi con người và thường trừng phạt những ai, dù chỉ vô tình, trông thấy chúng, thậm chí là làm mù họ. Nếu chúng tự nguyện hiện ra, tiên có thể mang tới món quà là khả năng thấu thị (và chữa lành) cho con người.

Mô tả về loài tiên rất phong phú, từ những tia sáng nhỏ đến các sinh vật có cánh và thường thấy nhất là người tí hon. Chúng thường có vẻ ngoài xấu xí – thậm chí giống quái thú – hoặc vô cùng xinh đẹp. Chúng có thể biến thành bất cứ hình dạng nào mình muốn, đặc biệt khi để thao túng, lừa gạt con người. Ở Ireland, tiên được cho là có hình dáng loài chim đen, đặc biệt là quạ; trong thần thoại Pháp, chúng đôi khi giống chó con. Chim đen, hay các loài động vật màu đen, đôi khi được đồng nhất với quỷ và Quỷ Vương.

Một số loài tiên sống đơn độc, chẳng hạn yêu tinh (leprechauns), phần khác lại sống theo loài và quốc gia. Nhà của chúng thường ngay trên mặt đất, lối vào có thể là gò đất, hang, hào, hố đất, nằm bên dưới những chồng đá và sỏi. Quấy rầy nơi ở của tiên mang tới điềm gở, và chúng sẽ trả thù những người đã làm thế bằng cách mang tới xui xẻo, bệnh tật, thậm chí cái chết.

Lãnh địa của Tiên, hay Đất Tiên, mang đặc điểm giống âm giới. Thời gian thay đổi, một ngày của con người có thể kéo dài thành vài năm ở Đất Tiên. Không có sáng hay tối mà là hoàng hôn kéo dài vĩnh cửu. Trong truyền thuyết, thần thoại, vùng đất âm giới của người chết và Đất Tiên có sự giao thoa, xen kẽ.

Miêu tả về tiên ở Châu Âu được thu thập chủ yếu từ chuyện dân gian. Robert Kirk, một mục sư Tân giáo có khả năng thấu thị đã đến thăm Đất Tiên và viết một chuyện kể, The Secret Commonwealth (Vương quốc bí ẩn), vào năm 1691-92, vẫn là một trong những chuyện kể ngôi một phổ biến nhất mọi thời đại. Ngoài ra còn có một tác phẩm lớn gồm các chuyện dân gian được sưu tầm về tiên, thực hiện bởi W.Y. Evans Wentz ở đầu thế kỷ 20, The Fairy Faith in Celtic Countries (Niềm tin về Tiên trong các nước Celtic, 1911).

Tiên cũng sống như con người, làm việc và xây dựng gia đình, tự mang tới niềm vui cho bản thân bằng đồ ăn, thức uống, âm nhạc và nhảy nhót. Chúng đi lại ở thế giới thực của chúng ta qua đường đi, lối lại, thành lũy pháo đài, và cũng gioonsg như nhà cửa của chúng, không ai được phép quấy rầy hay phá hủy. Một số thích diễu hành theo nhóm vào ban đêm và đặc biệt ở ngày giao mùa. Nếu con người xây nhà giữa lối đi của tiên, tiên sẽ đi xuyên qua nó, khiến cho người sống bên trong ốm yếu, mùa màng cây cối khô héo và động vật của họ cũng chết. Tiên lúc này giống yêu tinh ma, chúng mở cửa sổ, cửa chính và quấy phá giống như hồn ma.

Tiên giống với quỷ dữ ở điểm nhiều trong số chúng không quan tâm tới con người, đôi khi chúng cố tình lừa gạt và tấn công người. Yếu tố lừa gạt rất phổ biến trong thần thoại về tiên. Chúng thích dẫn khách qua đường đi lạc hướng. Chúng còn tham gia vào tục thức canh người chết và đám tang, ăn thức ăn thờ cúng và làm hỏng chúng.

Tiên còn bắt cóc người mang về nơi ở, đặc biệt là phụ nữ xinh đẹp để làm vợ. Ở Đất Tiên, một người ăn thức ăn của tiên sẽ bị mắc kẹt ở thế giới đó vĩnh viễn. Bị bắt bởi tiên có nghĩa đi tới thế giới khác, có thể là âm giới. Nếu sự giam giữ này chỉ là tạm thời, người bị bắt sẽ bị ốm nhưng hồi phục dần; nếu là vĩnh viễn, người đó sẽ chết đi và mãi ở lại vùng đất này. Ăn thức ăn của tiên là điều cấm kỵ, bởi nó sẽ thay thế cơ thể người và ngăn người đó trở lại cõi sống.

Không phải loài tiên nào cũng tinh quái, lừa gạt. Một số rất tốt bụng và thích giúp đỡ con người vượt qua nghịch cảnh. Ví dụ, tiên lùn trong nhà (brownies) giúp làm việc nhà, miễn là người sống ở đó tôn trọng chúng, cho chúng sữa, kem, thức ăn; không được phép sống bẩn thỉu. Một khi thức ăn được để dành riêng cho tiên, không loài vật hay người nào được ăn bởi tiên đã ăn những tinh khí trong đó và người khác không thể hấp thu được. Nếu thức ăn rơi xuống sàn, nó sẽ là của tiên và phải được để cho chúng.

Điểm yếu lớn nhất củatiên là Sắt, có khả năng hóa giải, đẩy lùi sức mạnh siêu nhiên của chúng. Bùa hộ mệnh được làm bằng sắt có thể xua đuổi tiên. 

Từ thời Victorian, tiên đã bị tước bỏ hết những quyền năng xấu xa và bình thường hóa thành những sinh vật nhỏ bé có cánh, hay một cô gái giống vũ nữ balle với đũa thần. Nhân vật hư cấu Tinkerbell, được tạo ra bởi nhà tiểu thuyết người Scottland J.M. Barrie vào khoảng thế kỷ 20 là một phần trong các câu chuyện về Peter Pan, cũng được cho thêm vào sự nhạt nhòa của loài tiên bằng cách trở thành các sinh vật thứ yếu, nhỏ bé. Sự miêu tả về loài tiên ở giới truyền thông tiếp tục với tạo hình các sinh vật dễ thương, màu nhiệm, không có chút ma quỷ nào. Truyền thuyết về "tiên răng"- những nàng tiên đặt tiền dưới gối đổi lấy răng vẫn là câu chuyện kể phổ biến với trẻ em.