THÁNH TÔNG DI THẢO

Chương 7: Giao thư lục

Chương 7: Bức thư của con muỗi

Con muỗi đồng quen thân với con muỗi nhà. Muỗi đồng nhường muỗi nhà làm anh, tự xưng là em. Một buổi chiều kia, muỗi nhà bay ra đồng thăm em.

Muỗi đồng nói:

"bao nhiêu đầu trâu, lưng dê ở ngoài đồng này, mời quan anh cứ xơi cho đẫy dạ,  kẻo khi không bóng chiều đổ xuống, trâu, dê về chuồng, thì chúng ta chỉ ngồi tán chuyện suông thôi."

Không bao lâu,  mục đồng dong cả trâu dê về chuồng. Muỗi nhà vẫn chưa no nê, nhưng cũng đành miễn cưỡng theo muỗi đồng đậu trên lá cói. Chúng cùng nhau trò chuyện chưa được mấy lời, gió đông đã hiu hiu thổi tới. Muỗi đồng dưa muỗi nhà vào trong một đốt lau đã mục. Được một lát thì trời mưa. Hai Anh em cùng dưa nhau bay vào ẩn trong lá sen cụp. Muỗi đồng bảo muỗi nhà:

"Đây tuy chật hẹp, nhưng dẫu trời có mưa hàng tuần, em vẫn bình tâm như vại."

Tảng sáng hôm sau, muỗi nhà cáo từ ra về và bảo muỗi đồng rằng:

"Than ôi! Tầm mắt của hiền đệ sao quá hẹp, chỗ ở của hiền đệ sao quá thấp như vậy? Này, cảnh tượng trong nhà khác với chốn đồng không mông quạnh này nhiều. Mái nhà rộng mênh mông, bất chấp mưa sa gió táp. Ngày, ta nương cột chạm; tối, ta đậu mành hoa. Vui họp chợ lúc sáng mai, vo ve đắc ý; thú lượn đàn khi chiều tối, đủng đỉnh kiếm ăn. Lúc người nhà đã ngủ mệt lả lúc ta no say. Nào chỉ có thế mả thôi đâu, còn biết bao nhiêu niềm vui thú khác nữa."

Muỗi đồng nghe thấy, lấy làm thích lắm. Chập tối hôm sau, nó liền bay đến nhà người tìm muỗi nhà.

Thoạt thấy muỗi đồng, muỗi nhà đã nở nang mày mặt, tươi cười mà rằng:

"Hiền đệ ta có lẽ hôm nay thực chỉ (1) động chăng? Vừa rồi có hai cô ả ở thôn xa đến đây. Nghe chừng đêm nay chủ nhà không đủ màn cho họ nằm. Hiền đệ ta rồi đến phải lấy dây tơ mà buộc bụng, há chỉ giống như lũ trâu dê lúc trời sắp tối mà thôi ư?"

Muỗi đồng nghe nói, hơi có ý thẹn.

Đến canh khuya, muỗi nhà đưa muỗi đồng đi xem khắp mọi nơi trong nhà, khoe rằng chổ ở của mình sung sướng, vẻ vang. Rồi chúng cùng nhau tìm kẽ hở lọt vào phòng ngủ. Quả nhiên thấy hai người con gái nằm trần, tiếng ngáy như sấm. Muỗi nhà trỏ bảo muỗi đồng rằng:

"chỗ rốn máu nóng, không bằng đùi vế êm ấm. Tay trắng da dày, kém đứt má hồng mềm mại!"

Đoạn cùng nhau chẩu miệng thò ngòi, trong giây lát đã cảm thấy mình nặng như trái đào chín.  Muỗi nhà mới đưa muỗi đồng đến đậu ở màn hoa mà ngủ. Một lát sau nghe thấy tiếng chủ nhà gọi người ở, bảo rằng:

"đêm nay nhiều muỗi quá, phải lấy lửa mà đốt."

Muỗi nhà nói với muỗi đồng:

"Trên mái ngói có nhiều khe hở. Chúng mình lên đấy mà ẩn, dẫu lữa cháy to mấy cũng không sợ."

Dùng kế ấy, quả nhiên hai muỗi được vô sự.

Một lát sau, lại nghe tiếng chủ nhà gọi người ở bảo rằng:

"Lữa đốt vẫn chưa hết muỗi. Phải lấy lá xoan, cá tươi và mai ba ba mà hun."

Thế là khắp trong nhà khói lên nghi ngút. Phàm là những khe hở đều có khói cay khí độc lùa vào. Hai muỗi ở trong kẽ ngói, mắt sưng húp như quả táo chín, đã mấy lần suýt làm mồi cho lũ kiến. Muỗi đồng vội bảo muỗi nhà rằng:

"Bây giờ biết tính sao đây? Nếu không thì mới được no bụng đã bị thiệt thân, Anh thành ra là người bất nhân mà em là kẻ bất trí đó."

Muỗi nhà khiếp đảm, vừa sợ vừa mê, cùng muỗi đồng tìm ra chuồng lợn để tránh khói. Khi ấy mắt bị khói hun, trông không rõ nữa, hai lần bay nhầm ngay vào mạng nhện, phải dùng hết sức lực mỏng manh của mình mới thoát ra được. Khoảng một thời gian sau, chúng mới tìm được chỗ đậu, cũng chẳng còn nghĩ chi đến việc bị hơi hôi thối nhiễm vào mình. Nào ngờ đậu chưa yên thân, bỗng thấy một đàn dơi từ trên mái chuồng lợn bay ra, liệng vòng quanh sân. Phàm những chú muỗi nào sợ khói bay trốn ra ngoài, đều bị biến thành những hạt sa dạ minh (2). Muỗi đồng sợ quá, chết khiếp đến hơn một giờ. Khi tỉnh lại thì thấy lữa đã tắt, khói đã tan và lũ dơi đã về tổ,  bèn vội vàng từ biệt, vỗ cánh bay về. Khi hoàn hồn, muỗi đồng viết một bức thư nhờ một con dãn đồng chuyển đến cho muỗi nhà. Lời thư như sau:

Thưa với hiền huynh,
Máu tươi má phấn, bụng còn no chăng?
Khí độc khói hun, mắt còn mờ chăng?
Trộm nghĩ: lũ ta sinh ở Bảo Hà (3)
Thân nương gấm vóc
Mỏng manh như tơ trời (4) trong ánh nắng,
Nhỏ nhen tựa hạt bụi đầu sợi lông.
Đèn lữa chưa soi, trong đêm tối hiện hình ma quỷ;
Bay kêu đắc ý, chốn âm phòng được lúc vắng tanh.
Màn cô ả hé ra, nhẹ mình len lỏi;
Giấc cậu em thiu ngủ, hút máu no nê.
Cho nên kẻ tham ăn ban ngày, nếu không tay đập tan thây, cũng bị mảnh quạt tống đi xa lắc;
Đứa tham ăn buổi tối, chẳng bị khói hun mù mắt, ắt lữa hồng thiêu cháy tấm thân.
Sao bằng:
Ở đầu trâu, sừng quật không kinh;
Đậu lưng dê, đuôi xua chẳng tới.
Đốt lau nát nhưng thân nương vững chắc;
Lá sen cụp mà chân nghỉ bình yên.
Muỗi nhà, muỗi nhà!
Ta nói không nghe, thì làm than trong lữa, làm bụi trên khói chưa biết ngày nào đó thôi!
Nên mau mau lo liệu...

Muỗi nhà đọc thư, cảm thấy vô cùng hỗ thẹn.

LỜI BÌNH CỦA SƠN NAM THÚC

Muỗi đồng chỉ là con vật nhỏ, mà nói được vỡ lẽ vinh hiển là con đường đáng sợ, có tầng thứ phân minh. Nếu không phải là người am hiểu thế tình, không thể làm được bài văn như thế. Có lẽ thánh thiên tử cũng có sở nhân mới chép truyện này, không chỉ những kẻ nơi quyền quý phải lấy làm răng, mà những người chơi bời với người quyền quý cũng nên chọn kỹ.

Thực là: một nét bút nghiêm minh mà ý nghĩa đầy đủ.

CHÚ THÍCH

1. Thực chỉ: ngón tay trỏ. Ngày xưa người ta tin rằng "thực chỉ động" là điềm được ăn thứ ngon (Tả truyện)

2. Hạt sa dạ minh: sách thuốc gọi mắt muỗi là "dạ minh sa", người ta thường lọc ở phân con dơi ra dùng để chữa bệnh mắt mờ. Ở đây nói: "biến thành những hạt sa dạ minh" là có ý nói bị dơi bắt ăn.

3. Sinh ở Bảo Hà: dùng câu phương ngôn: "Muỗi Bảo Hà, ma xứ Nghệ"

4. Tơ trời: mùa thu trời nắng, ngoài đồng thường có những sợi tơ trắng như tơ nhện bay ơ trong không, người ta gọi là tơ trời. Ở đây, dùng nói vật rất nhỏ.