HẬU CUNG NHÀ THANH

Chế độ Bát kỳ nhà Thanh

Bát kỳ ( 8 kỳ) là cách tổ chức quân sự của nhà Thanh do Nỗ Nhĩ Cáp Xích - vị vua đầu tiên của nhà Thanh sáng lập. Đặc trưng của chế độ Bát kỳ là kỳ ( đơn vị) được phân biệt với nhau bởi các màu cờ khác nhau, đứng đầu mỗi kỳ là 1 Kỳ chủ/Đại hãn.

Mọi người dân Mãn Châu đều thuộc 1 trong 8 kỳ. Ban đầu Bát kỳ chỉ là danh xưng dùng để chỉ Bát kỳ Mãn Châu, về sau phát triển thêm Mông Cổ và Hán Quân rồi gọi chung là Bát kỳ ( không phân biệt)

Trong Bát kỳ có 4 kỳ ra đời sớm nhất là Hoàng kỳ, Hồng kỳ, Lam kỳ và Bạch kỳ tương ứng với 4 màu: vàng, đỏ, xanh lam và trắng. Sau đó thêm vào 4 kỳ nữa là Tương Hoàng kỳ, Tương Hồng kỳ, Tương Lam kỳ và Tương Bạch kỳ tương ứng với 4 màu: vàng viền đỏ, đỏ viền trắng, xanh lam viền đỏ, trắng viền đỏ.

Các Hoàng đế Thanh triều trực tiếp nắm giữ và quản lí Chính Hoàng kỳ, Tương Hoàng kỳ và Chính Lam kỳ ( gộp làm "Thượng Tam kỳ", 3 màu cờ quyền lực nhất). Sang thời Thuận Trị, Nhiếp chính vương Đa Nhĩ Cổn đã thay Chính Lam kỳ trong Thượng Tam kỳ bằng Chính Bạch kỳ. Những kỳ còn lại được gọi là "Hạ Ngũ kỳ", được giao cho các Vương công Tông thất thân tín của Hoàng đế nắm quyền quản lí.

Đây là 1 tổ chức quân sự đặc biệt của người Mãn và cũng là 1 quân đội hùng mạnh trong lịch sử Trung Hoa, góp công lao to lớn trong cuộc chiến với nhà Minh, giúp nhà Thanh chiếm được Trung Hoa. Thời Sơ kì, chế độ Bát kỳ rất hùng mạnh, anh dũng thiện chiến, tuy nhiên, sau 1 khoảng thời gian hòa bình kéo dài và do quá trình Hán hóa, từ thời Ung Chính, khả năng chiến đấu của quân đội Bát kỳ ngày càng suy thoái, đến thời Hàm Phong thì gần như trở nên vô dụng và tan rã khi nhà Thanh sụp đổ năm 1911.



Hình ảnh các kỳ trong chế độ Bát kỳ và loại áo giáp tương ứng.

Mỗi một dòng họ không thuộc 1 kỳ cố định. Đôi khi, nếu 1 dòng họ lập nhiều công trạng hay có 1 cá nhân kiệt xuất, dòng họ đó sẽ được "Đài kỳ". Đài kỳ có nghĩa là dòng họ đó sẽ được nâng từ Hạ ngũ kỳ lên Thượng tam kì ( ví dụ Hiếu Cung Nhân Hoàng hậu Ô Nhã thị của Khang Hy đế vốn thuộc Mãn Quân Tương Lam kỳ bao y, về sau được con trai là Ung Chính đế Mãn Quân Tương Hoàng kỳ). Cũng có trường hợp 1 dòng họ thuộc Hán Quân kỳ/Mông Quân kỳ được đài kỳ lên thành Mãn Quân kỳ ( như trường hợp Hiếu Nghi Thuần Hoàng hậu Ngụy Giai thị của Càn Long đế vốn có họ Ngụy thuộc Hán Quân Chính Hoàng kỳ, sau được con trai là Gia Khánh đế đổi thành Ngụy Giai thị và sáp nhập vào Mãn Quân Tương Hoàng kỳ). Bên cạnh đó, do một dòng họ được phân thành nhiều chi ( nhánh) nên có thể cùng họ nhưbg thuộc 1 kỳ khác nhau ( ví dụ Hiếu Thành Nhân Hoàng hậu của Khang Hy đế thuộc Mãn Quân Chính Hoàng kỳ và Kính Ý Hoàng Quý phi của Đồng Trị đế thuộc Mãn Quân Tương Lam kỳ mặc dù cả 2 đều thuộc họ Hách Xá Lý thị).

Mỗi kỳ có trên dưới 100 dòng họ lớn nhỏ, sau đây là những dòng họ nổi tiếng và quen thuộc nhất:

- Chính Hoàng kỳ: Ái Tân Giác La thị, Ô Lạt Na Lạp thị, A Lỗ Đặc thị, Đổng Ngạc thị, Ô Nhã thị, Hách Xá Lý thị, Hoàn Nhan thị, Nạp Lạt thị, Y Nhĩ Căn Giác La thị, Bạch Giai thị, Thái Giai thị,...

- Tương Hoàng kỳ: Phú Sát thị, Nữu Hỗ Lộc thị, Diệp Hách Na Lạp thị, Qua Nhĩ Giai thị, Quách Lạc La thị, Cao Giai thị, Hầu Giai thị, Đông Giai thị, Ngụy Giai thị,...

- Chính Bạch kỳ: Hỉ Tháp Lạp thị, Cáp Nhĩ Cát thị, Hải Giai thị, Hách Triết thị, Khương Giai thị, Cáp Nhĩ Lạp thị, Hách Lỗ Khắc thị,...

- Tương Hồng kỳ: Khoa Kỳ Lí thị, Khố Bố Đặc thị, Mã Giai thị, Mục Nhĩ Sát thị, Khách Nhĩ Lạp Cát thị, Lạp Nhan thị, Ngạc Mục Xước thị,...

- Tương Bạch kỳ: Nạp Lạt thị, Thư Mục Lộc thị, Thư Thư Giác La thị, Tát Khắc Đạt thị, Nạp Cáp Tháp thị, Tề Mục Khắc thị, Na Mộc Đồ thị,...

- Chính Hồng kỳ: Tha Tha Lạp thị, Thông Nhan Giác La thị, Thác Nhĩ Giai thị, Trát Khố Tháp thị, Sa Nhạc Đặc thị, Tát Nhĩ Đồ thị, Tô Mục Sát thị,...

- Chính Lam kỳ: Ngô Trát Khố thị, Ô Tô thị, Tây Lâm Giác La thị, Hoàn Nhan thị, Ngô Giai thị,  Uy Hách thị, Vạn Bái Cáp thị, Hỉ Tháp Lạp thị,

- Tương Lam kỳ: Y Nhĩ Căn Giác La thị, Triệu Giai thị, Dương Giai thị, Diệp Khố Lý thị, Diệp Hách Lặc thị, Trương Giai thị, Y Trát Nhĩ thị,...

                                                            896 từ
--------------------------------------------------------------