Rối loạn nhân cách paranoid được đặc trưng bởi một hình thái lan rộng của sự không tin tưởng và sự nghi ngờ không có lý do đối với người khác liên quan đến việc giải thích động cơ của họ như là có ác ý. Chẩn đoán dựa theo tiêu chuẩn lâm sàng. Điều trị bằng liệu pháp nhận thức-hành vi.
(Xem thêm .)
Bệnh nhân bị rối loạn nhân cách paranoid không tin tưởng vào người khác và cho rằng những người khác có ý định làm hại hoặc đánh lừa họ, ngay cả khi họ không có hoặc không đủ sự biện minh cho những cảm giác này.
Từ 0,4 đến 5,1% dân số chung và 9,7% trong các cơ sở lâm sàng được ước tính có rối loạn nhân cách paranoid. Có một số bằng chứng về sự gia tăng tỷ lệ trong gia đình. Một số bằng chứng cho thấy mối liên hệ giữa rối loạn này và sự lạm dụng tình cảm và/hoặc thể chất và sự đối xử tàn nhẫn trong thời thơ ấu.
Bệnh lý đồng diễn là phổ biến. Rối loạn nhân cách paranoid hiếm khi được chẩn đoán đơn độc. Các bệnh đồng diễn bao gồm rối loạn tư duy (ví dụ:, ), (ví dụ, ám ảnh sợ xã hội [rối loạn lo âu xã hội]), , , hoặc rối loạn nhân cách khác (ví dụ:, ).
Triệu chứng và Dấu hiệu
Bệnh nhân bị rối loạn nhân cách paranoid nghi ngờ rằng những người khác đang có kế hoạch khai thác, đánh lừa hoặc làm hại họ. Họ cảm thấy rằng họ có thể bị tấn công bất cứ lúc nào và không có lý do. Mặc dù có ít hoặc không có bằng chứng, nhưng họ vẫn dai dẳng duy trì những nghi ngờ và suy nghĩ của họ.
Thông thường, những bệnh nhân này nghĩ rằng những người khác có nhiều ý định làm tổn thương họ. Họ luôn cảnh giác với những lời phỉ báng tiềm tàng, sự coi thường, những mối đe dọa, và sự không trung thành và tìm kiếm những ý nghĩa ẩn trong nhận xét và hành động. Họ xem xét kỹ lưỡng những người khác để tìm kiếm bằng chứng ủng hộ những nghi ngờ của họ. Ví dụ, họ có thể giải thích sai một lời đề nghị giúp đỡ như hàm ý rằng họ không thể tự thực hiện nhiệm vụ. Nếu họ nghĩ rằng họ đã bị sỉ vả hoặc bị tổn thương bằng bất kỳ cách nào, họ sẽ không tha thứ cho người đã làm tổn thương họ. Họ có xu hướng phản công hoặc trở nên giận dữ khi phản ứng với những điều mà họ nghĩ là bị làm tổn thương. Bởi vì họ không tin tưởng vào người khác, họ cảm thấy cần sự tự trị và trong tầm kiểm soát.
Những bệnh nhân này do dự để tin tưởng hoặc phát triển mối quan hệ gần gũi với người khác vì họ lo lắng rằng thông tin có thể được sử dụng để chống lại họ. Họ nghi ngờ lòng trung thành của bạn bè và sự trung thành của vợ/chồng hoặc bạn tình của họ. Họ có thể rất ghen và có thể liên tục đặt câu hỏi về các hoạt động và động cơ của vợ/chồng hoặc bạn tình của họ trong nỗ lực để biện minh cho tính ghen tuông của họ.
Vì vậy, bệnh nhân rối loạn nhân cách paranoid rất khó để có thể tiếp cận được. Khi những người khác phản ứng tiêu cực với họ, họ lấy những phản ứng này như là xác nhận những nghi ngờ ban đầu của họ.
Chẩn đoán
· Tiêu chuẩn lâm sàng (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Tái bản lần thứ năm [DSM-5])
Đối với chẩn đoán rối loạn nhân cách paranoid, bệnh nhân phải có sự không tin tưởng và sự nghi ngờ dai dẳng người khác, như thể hiện bởi ≥ 4 trong số những điều sau đây:
· Những nghi ngờ không có lý lẽ rằng những người khác đang khai thác, làm tổn thương hoặc lừa dối họ
· Sự bận tâm với những nghi ngờ không có căn cứ về độ tin cậy của bạn bè và đồng nghiệp của họ
· Sự miễn cưỡng tin tưởng người khác vì sợ rằng thông tin được sử dụng chống lại họ
· Giải thích sai những nhận xét hoặc sự kiện ôn hòa là có ý làm giảm giá trị, thù địch, hoặc đe dọa tiềm ẩn
· Giữ những thù hận vì những lời xúc phạm, sự làm tổn thương, hoặc sự coi thường
· Sẵn sàng nghĩ rằng tính cách hoặc danh tiếng của họ đã bị tấn công và nhanh chóng phản ứng giận dữ hoặc phản công
· Những nghi ngờ thường xuyên, không hợp lý rằng vợ/chồng hoặc bạn tình của họ không chung thủy
Ngoài ra, các triệu chứng phải bắt đầu ở giai đoạn sớm của thời kì trưởng thành.
Chẩn đoán phân biệt
Các bác sĩ lâm sàng có thể phân biệt rối loạn nhân cách paranoid với những rối loạn nhân cách khác bởi sự lan tỏa những hoang tưởng đối với những người khác (ví dụ như trái ngược với hoang tưởng tạm thời của nhân cách ranh giới) bởi đặc điểm cốt lõi của mỗi rối loạn:
· Phân liệt: Không quan tâm (như trái ngược với sự không tin tưởng trong paranoid)
· Loại phân liệt: Ý tưởng, lời nói và hành vi kì quặc
· Ranh giới: Sự phụ thuộc
· Ái kỷ: Sự tự cao
· Chống đối xã hội: Sự bóc lột
· Né tránh: Lo sợ bị từ chối
Rối loạn nhân cách paranoid có thể được phân biệt với rối loạn hoang tưởng (loại hoang tưởng bị hại), bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn cảm xúc với các đặc trưng loạn thần bởi vì trong những rối loạn này, các giai đoạn triệu chứng loạn thần (hoang tưởng, ảo giác) là nổi bật.
Điều trị
· Liệu pháp nhận thức-hành vi
của rối loạn nhân cách paranoid cũng giống như đối với tất cả rối loạn nhân cách.
Không có phương pháp điều trị nào được chứng minh có hiệu quả đối với rối loạn nhân cách paranoid.
Mức độ cao của sự nghi ngờ và không tin tưởng của bệnh nhân khiến việc thiết lập mối quan hệ gặp phải khó khăn. Thể hiện sự thừa nhận bất kỳ giá trị nào trong sự nghi ngờ của bệnh nhân có thể tạo điều kiện cho một mối quan hệ giữa bệnh nhân và bác sĩ lâm sàng. Mối quan hệ này sau đó có thể cho phép bệnh nhân tham gia liệu pháp nhận thức hành vi hoặc chấp thuận dùng bất kỳ loại thuốc nào (ví dụ thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần kinh không điển hình) được kê toa để điều trị các triệu chứng cụ thể. Thuốc an thần kinh không điển hình có thể giúp làm giảm lo âu.
