İnsan Psikolojisi

56

Karakter Teorisi ve Değerlendirme
*
Karakter değerlendirme prosedürleri, psikologların asıl amaçlarını başarmaları için temel veriler sağlar. Örneğin, temel bir araştırmada kişinin davranışlarını tahmin etmek temel verileri elde etmenizi sağlar ve bu temel veriler ileride yapacağınız klinik uygulamalarda psikolojik problemleri anlamak gibi asıl amaca hizmet eder. Değerlendirmede kullanacağınız data kaynaklarını seçeceğiniz zaman karşınıza bir çok seçenek çıkacaktır. Bunlardan biri nasıl seçilir? Teori genelde seçime rehberlik eder.

Teoriler, değerlendirme hedefini etkiler. Bu, karakterin görünümünün çalışma için en önemli unsur olduğunu gösterir. Değerlendirme hedefi de onu izleyecek olan datanın kaynağını etkiler. Şimdi karakter psikolojisinde değerlendirmenin dört hedefini inceleyelim. Ortalama davranış: Çalışma için insanların gündelik davranışları değerlendirmeye alınır ve bu sayede iç dünyaları açığa vurulur. Değerlendirme, insanların ortalama olarak nasıl davrandıklarını ölçmek amacıyla ayarlanmıştır. İnsanların genel (sakin, endişeli, sosyal veya dürüst olmak vb.) yatkınlıkları saptanır.

Davranışlardaki Değişkenlik: Diğer teoriler ortalama davranışları gözlemlemenin yeterli olmadığını savunur. Davranışlardaki değişiklikler de incelenmelidir. Sosyal hayata göre hangi durumlarda sakin hangi durumlarda endişelin veya ebeveynlerden biriyle iyi ilişkiler içindeyken diğeri ile düşmanca bir ilişki içinde olunması gibi durumlar örnek olarak gösterilebilir.

Bilinçli Düşünme: Üçüncü değerlendirme hedefi de kişilerin bilinçli olarak akıllarında akıp giden düşünce, his ya da duyguları gözlemlemektir. Örnek vermek gerekirse, araştırmacı kişiden hayattaki amacını, inançlarını veya hislerini tanımlamasını ister.

Bilinçsiz Gerçekleşen Zihinsel Olaylar: Dördüncü değerlendirme hedefi ise bilinçsiz duygu ve düşüncelerdir. Üzerinde araştırma yapılan kişi bu zihinsel olayların farkında değildir. Araştırmacı bilinçsiz gerçekleşen zihinsel içeriği ortaya çıkarmak için bir metot tasarlamalıdır. Değerlendirme hedefinin seçimi izlenecek veri/data seçimine nasıl rehberlik eder? Bir süre düşünürseniz bu sorunun cevabını kendiniz bulabilirsiniz. Bazı sorulara göz atalım: Ortalama davranış eğilimlerini gözlemlemek için O-data ve S-data kullanılabilir mi? Evet, bu akla yatkın bir yöntemdir. İnsanlar kendi tipik davranışlarını ve gözlemledikleri davranışları anlatabilirler.

Bilinçli düşünce akışını değerlendirmek için O-data kullanılabilir mi? Hayır, gözlemci sizin hayal ettikleriniz göremez. İkinci şahsın sizin düşündüğünüzü veya hayal ettiğinizi anlatabilmesi için S-data (öz-rapor)’a ihtiyaç duyulur.

Bilinçsiz düşüncelerin değerlendirilmesi için S-data kullanılabilir mi? Hayır, doğal olarak kişi bilinçsizken, o anki düşüncelerini tam olarak anlatamaz. Bunun için özel laboratuvar yöntemlerine başvurulması gerekir.