Wikipedia - Encyklopedia dla Upośledzonych

Latarnia uliczna

Latarnia uliczna – źródło światła w oprawie oświetleniowej wraz z konstrukcją ją podtrzymującą (, wysięgnikiem lub przewieszką), mające za zadanie oświetlać , i (także alejki w ) w warunkach niedostatecznej widoczności – przede wszystkim , ale także w czasie , obfitych , silnego itp. – w miejscach, gdzie przebywać może wiele osób lub pojazdów.

Zazwyczaj ustawia się je w miastach i mniejszych miejscowościach na i wzdłuż ulic, a także poza miastami, np. wzdłuż ruchliwych , na rozjazdach, skrzyżowaniach oraz . Współczesne oświetlenie ulic projektuje się na ogół tak, aby zmniejszyć do minimum „" ( light pollution), czyli zminimalizować część strumienia światła skierowaną do góry i na boki – która nie służy poprawie widoczności na ziemi, a stanowi de facto marnowanie bezużytecznie rozpraszającej się w niebo i utrudnia obserwacje astronomiczne. Do tych celów produkuje się oprawy z płaską, szklaną szybą.

Pierwszymi lampami w oświetleniu ulicznym były , następnie , potem , , , , oraz powszechnie znane jako LED.

Historia latarni

Lepsza widoczność okolicy na obszarach zamieszkanych przez ludzi, zapewniona dzięki oświetleniu ulicznemu, zmniejsza liczbę nieszczęśliwych wypadków komunikacyjnych (według różnych źródeł – spadek rzędu 30‒45%), a także zmniejsza zagrożenie , dlatego już w czasach historycznych stosowano oświetlenie miejsc publicznych – , lampkami , itp. Przyjmuje się, że pierwszy raz zastosowano je w , kiedy tego miasta Sir Henry Barton polecił w rozwieszać każdego wieczora zimą latarnie ze światłami pomiędzy Hallowtide i Candlemasse.

Dopiero jednak w coraz powszechniejsza dostępność z jednej strony i wynalezionej przez , zaś z drugiej – pozwoliła na użycie tych paliw do oświetlania skrzyżowań i ulic (pierwsze latarnie gazowe zainstalowano w Londynie , według innych źródeł – już w ; w w ). Dla porównania, na ziemiach polskich latarnie olejowe instalowano jeszcze w I poł. XIX w., np. w od i – od (zob. ).

Później, wraz z postępem , uliczne latarnie olejowe, naftowe i gazowe zostały niemal wszędzie zastąpione , najpierw (na w Paryżu w ), potem ( , 400 żarówek w Menlo Park, , a – 14 tysięcy elektrycznych lamp ulicznych w Nowym Jorku), wreszcie , i . Jedynie w historycznych centrach miast (np. na ) do dziś zachowuje się jeszcze niekiedy , dające znacznie łagodniejsze światło niż lampy elektryczne, ale wymagające na ogół codziennego ręcznego włączania o i gaszenia o (istnieją jednak już rozwiązania techniczne umożliwiające wykonywanie tej czynności bez udziału latarnika).

W oświetlenie gazowe utrzymywane jest nadal w 40 miastach; ogółem jest to 80 tys. lamp, z czego większość w (44 tys.), (18 tys.), (5,5 tys.) i (3 tys.).

W używa się ich obecnie jedynie w kilku miastach, oprócz (tu, od czasu postawienia pierwszych do dziś utrzymywanych jest 90 latarni gazowych) – na i w kilku innych miejscach miasta (od ; 60 sztuk), m.in na i przy , w przy gazowni i pod , w (przy koło , dwie latarnie), w i w nielicznych innych miejscowościach (np. dwie w ).

Największym polskim producentem opraw oświetlenia drogowego w okresie -u były w .

Współczesne latarnie

Rozwój cywilizacyjny w II połowie wpłynął na gwałtowne zwiększenie zapotrzebowania na jasno oświetlone , chodniki, i .

W dużych miastach latarnie instaluje się zazwyczaj w regularnych odstępach – rzędu 15 do 60 – wzdłuż ulic, zapewniając nocą dostateczną równomierność oświetlenia. Ich liczba jest obecnie znacznie większa niż w czasach latarni naftowych i gazowych: przykładowo w we Wrocławiu, liczącym wówczas około 400 tys. mieszkańców, zainstalowanych było nieco ponad 5000 latarni gazowych i był to szczyt rozwoju oświetlenia ulic tą metodą w tym mieście. Lamp elektrycznych jest zaś obecnie kilkadziesiąt razy więcej.

Zazwyczaj instaluje się od jednej do kilku – nawet ośmiu – opraw oświetleniowych na jednym słupie, na wysięgnikach tak ukształtowanych, aby zapewnić jak najlepsze oświetlenie w najważniejszych obszarach w pobliżu słupa – np. na skrzyżowaniach bądź na ciągach dla . Niekiedy oprawy zawieszane są na linach (przewieszkach) rozciągniętych pomiędzy stojącymi na poboczach słupami lub budynków. Wysokość latarni nie jest stała i jest kompromisem pomiędzy równomiernością i szerokim zasięgiem (przy latarniach wysokich) a większą jasnością oświetlenia powierzchni ziemi uzyskiwaną z niższych lamp tej samej mocy i energetycznej i mieści się ona w zakresie od ok. 6 do 16 m, a czasami więcej. Niekiedy - jak w pobliżu w Warszawie – instaluje się latarnie o szczególnie małej wysokości, aby zapewnić podchodzącym do samolotom dostatecznie duży margines bezpieczeństwa dla ich lotu. Także latarnie parkowe instalowane są na małej wysokości (poniżej 6 m).

Latarnie stawiane w Polsce w czasach Niemieckie oznaczenia latarni wyłączanych na część nocy

W niektórych miastach (np. w i w ) instalowane bywają dodatkowe wyłączniki zegarowe, zmniejszające jasność oświetlenia w czasie, kiedy ruch uliczny zmniejsza się istotnie. Latarnie, które mogą być wyłączane na część nocy, oznaczane są w Austrii i Niemczech specjalnym znakiem (jak na ilustracji z lewej) w kształcie prostokątnej białej tablicy z poziomym szerokim czerwonym pasem. Oświetlenie uliczne podłączone jest zawsze do oddzielnych . Współczesne latarnie elektryczne sterowane są zazwyczaj przez automatyczne sterowniki astronomiczne włączające latarnie o zmierzchu i gaszące o świcie w porze zależnej od pory roku lub , włączające lampy w całej okolicy po pogorszeniu się warunków oświetlenia naturalnego i gaszące je, kiedy staje się już dostatecznie jasno. Urządzenia te mogą sterować większą ilością opraw lub być integralnym elementem każdej sztuki. W Polsce w małych miejscowościach i biedniejszych dodatkowo w rozdzielnicach sterujących oświetleniem są zainstalowane zegary, które o określonej godzinie wyłączają oświetlenie. Takie zegary mają możliwość załączania i wyłączania obwodów kilka razy na dobę, dlatego oświetlenie mogą załączać ponownie tuż przed świtem. Oszczędności te praktykowano na szeroką skalę w okresie -u, także w mniejszych miastach.

Ciekawostką jest to, że w oświetlenie nie jest podłączone do oddzielnych obwodów, a każda oprawa ma wbudowany wyłącznik zmierzchowy.

Tradycyjna oprawa do lamp rtęciowych firmy z okresu na drewnianym słupie

Podczas trwania kryzysu poprzedzającego wprowadzenie w Polsce w , praktycznie od /, państwowe służby energetyczne poprzez wprowadzanie tzw. wymuszały drastyczne oszczędności energetyczne poprzez wyłączanie prądu w całych kwartałach miast lub – czasem – przez wyłączenia znacznej ilości (czasem nawet wszystkich) latarń ulicznych w poszczególnych miastach i miejscowościach. Proceder ten trwał jeszcze przez pierwsze Współcześnie w Polsce jednak unika się wyłączania oświetlenia poszczególnych ulic na rzecz redukcji mocy poszczególnych opraw po określonej godzinie.

Na ustawianych współcześnie w Polsce latarniach ulicznych instaluje się zazwyczaj od jednej do kilku opraw oświetleniowych zawierających , oraz o mocy od 50 do 700 oraz oprawy na . Na autostrady, drogi szybkiego ruchu i wszędzie tam, gdzie nie ma ruchu pieszego, stosuje się niskoprężne lampy sodowe o charakterystycznej pomarańczowej barwie światła. Cena kompletnej oprawy mieści się – w zależności od typu – w przedziale od 500 do 1000 złotych; koszt pojedynczej latarni jest jednak kilkakrotnie wyższy, obejmuje bowiem koszt samego słupa, jego ustawienia i wewnętrznego okablowania wraz z zabezpieczeniami, a także podłączenia do instalacji ulicznej.