Mitologia Egipska

Set

Set (polskie), Seth (angielskie), Stẖ, Stš, Swty (staroegipskie), Σήθ (greckie), Sutekh, Setech (egipskie), hebr. שת Szet – w mitologii egipskiej pan burz, pustyń, Górnego Egiptu, ciemności i chaosu, także bóstwo o charakterze demonicznym. Przedstawiany jako człowiek z głową nieustalonego do dziś zwierzęcia. Zawiera cechy głowy szakala, antylopy oryks oraz okapi. Wcześniej występował być może jako bóg wojny i mogło być to bóstwo starsze niż religia egipska. W religii egipskiej jeden z głównych bogów. Jego atrybutem była antylopa z głową szakala.

Początkowo czczony jako bóg całego państwa w Górnym Egipcie przez Hyksosów. Przeciwnik Horusa, zabójca swego brata, Ozyrysa. Począwszy od XXII dynastii, staje się wcieleniem zła. Ostatecznie przedstawiany był jako główny zły i utożsamiany z wężem Apopem. Wcześniej jednak przedstawiano go, jak stoi na barce Re i przebija włócznią złego Apopa. Znany w całym Egipcie w okresie dynastycznym. W czasach XIX i XX dynastii (ok. 1320–ok. 1085 p.n.e.) czczony również w Tanis jako opiekun królestwa. W okresie Nowego Państwa jego kult był zwalczany.

Syn bogini Nut i boga Geba (lub Re), brat Ozyrysa, Izydy i Neftydy, także jej mąż. Niektórzy przypisują mu ojcostwo Anubisa.

Pierwotne brzmienie imienia Seta jest rekonstruowane jako *Sū́tVẖ/Sū́tVẖ lub *Sūtaḫ. W okresie Nowego Państwa uległo skróceniu tracąc końcowe ẖ. W I wieku p.n.e. przybrało formę Sḗt, która zachowała się w języku greckim (Σήθ) i koptyjskim Sēt. Dokładne znaczenie imienia Seta nie jest znane. Zwykle jest wyjaśniane jako „filar stabilności" (co wiąże się z podtrzymywaniem instytucji monarchii) lub „(Ten który) wstrząsa (pustynią)". Set miał brata Ozyrysa, dwie siostry (Izyda i Neftyda). Jego matką była bogini nieba Nut, a ojcem bóg ziemi Geb.

W sztuce Set był najczęściej przedstawiany jako dziwne zwierzę, nazywane przez egiptologów „zwierzęciem Seta" lub „Tyfonicznym stworem". Z zakrzywionym ryjem, trójkątnymi uszami, rozwidlonym ogonem i psim ciałem. Set był także przedstawiany jako mężczyzna z głową tego zwierzęcia. Zwierzę Seta nie przypomina żadnego konkretnego istniejącego zwierzęcia, wygląda za to jak pomieszanie osła, mrównika i szakala. Zwierzę Seta próbuje się identyfikować z samym osłem lub z połączeniem osła, świni rzecznej, charta, mrównika, okapi, żyrafy, elephantulusa. Zwierzę Seta uważane było za zwierzę pustynne. Najstarsze znane przedstawienie Seta pochodzi z grobu z okresu Nagada I (okres predynastyczny, ok. 4000-3500 p.n.e.) Przedstawienie zwierzęcia Seta jest także widoczne na maczecie króla Skorpiona. Także berło Uas symbolizujące siłę przedstawiało zwierzę Seta. Było ono atrybutem bóstw, faraonów i kapłanów. Uas było także symbolem władzy nad siłami chaosu. Berło Uas często pojawia się w ikonografii. Znaleziono także pozostałości Uas z fajansu lub drewna. Obecnie za zwierzę to uznawane jest Salaawa – dziki rodzaj psa.

Mityczny konflikt pomiędzy Setem a Horusem, Ozyrysem i Izydą pojawia się w wielu egipskich źródłach. Najważniejsze z nich to Teksty Piramid, Teksty Sarkofagów, Stela Szabaki, inskrypcje na murze świątyni Horusa w Edfu, papirus Chester Beaty 1 (legenda o zawodach Horusa i Seta) i inne źródła papirusowe. Z autorów klasycznych, najobszerniejszy opis tej walki pozostawił Plutarch w swoim dziele „De Iside et Osiride". Mity najczęściej przedstawiają Ozyrysa jako dobrego władcę i założyciela cywilizacji, szczęśliwego małżonka swojej siostry Izydy. Jego młodszy brat Set knuje podstęp, zabija i ćwiartuje Ozyrysa. Izyda zbiera porozrzucane kawałki ciała męża, Tot lub Anubis namaszcza je i tworzy archetypiczną mumię. Izyda ożywia małżonka który odtąd króluje w królestwie zmarłych. Horus jest synem Ozyrysa, poczętym przez Izydę z ciałem Ozyrysa, lub według niektórych wersji, tylko z kawałkami jego ciała. Horus jako potencjalny konkurent do tronu Egiptu staje się wrogiem Seta. Zaczyna się walka między dwoma bogami (Szerzej patrz: Horus). Istnieje przypuszczenie, że mit jest odzwierciedleniem realnych wydarzeń. Według Steli Szabaki, Geb, by skończyć spór między Horusem a Setem, podzielił Egipt na dwie połowy: Górny (pustynne południe), który otrzymał Set i Dolny (północny rejon delty Nilu) podarowany Horusowi. Jednak później Geb miał zdecydować się oddać cały Egipt Horusowi. Zwolennicy historycznej interpretacji tego mitu, widzą tu wspomnienie możliwego podboju Górnego Egiptu (kraina Seta) przez Dolny (kraj Horusa). Hipoteza ta styka się jednak z pewnym problemem: w rzeczywistości to Górny Egipt objął dominację nad Dolnym. Prosta interpretacja historyczna jest więc wykluczona. Istnieją próby wytłumaczenia tej sprzeczności. Według jednej z nich, zarówno Horus, jak i Set byliby czczeni w Górnym Egipcie przed zjednoczeniem. Mit miałby odzwierciedlać konflikt pomiędzy czcicielami obydwu bóstw. Wiadomo, że w okresie I dynastii serechy królewskie otoczone były przez symbol Horusa. W okresie II dynastii za panowania Peribsena wizerunek Seta na serechu wyparł na pewien czas Horusa. Tak było aż do czasów panowania Chasechemui, który połączył w swoim serechu Horusa i Seta. Według niektórych, sugeruje to istnienie jakiejś formy konfliktu ideologicznego. Z drugiej strony, taka zmiana może być wyjaśniona po prostu przez politykę unifikacyjną prowadzoną przez faraonów. Po zjednoczeniu Egiptu zaczęto przedstawiać Seta jako koronującego faraonów wraz z Horusem. Takie przedstawienie symbolizowało władzę faraona zarówno nad Górnym, jak i Dolnym Egiptem. Królowe z czasów I dynastii nosiły tytuł „Nad którą czuwa Horus i Set". Faraon czasem był postrzegany jako łączący cechy boskie obu postaci. Dzięki temu, jak wierzono, podtrzymywał porządek świata. Pojawiło się nawet dualne bóstwo Horus-Set. Sami Egipcjanie interpretowali mit o walce między Horusem a Setem jako analogię do toczącej się w naturze „walki" między pustynią (reprezentowaną przez Seta) i terenami żyznymi (reprezentowanymi przez Ozyrysa i Horusa).