Sxem rejimləri nədir?
Sxem rejimləri sxem terapiyası adlanan psixoloji yanaşmanın əsas anlayışlarından biridir. Sxemlər uşaqlıqda inkişaf edən və yetkinliyə qədər davam edən, insanın dünyanı və özünü dərk etmə tərzinə təsir edən dərin inanc sistemləridir. Bu sxemlər işə salındıqda fərdin müəyyən bir “rejimə” keçməsinə səbəb olur.
Sxem rejimi insanın o an içində olduğu emosional, idrak və davranış vəziyyəti kimi müəyyən edilə bilər. Yəni bir sxem işə salındıqda, insanın bu sxemlə əlaqəli düşüncələri, hissləri və davranışları olur. Bu rejimlər insanın andakı təcrübəsini və reaksiyalarını formalaşdırır.
Sxem rejimlərinin növləri
Şema rejimləri ümumiyyətlə üç əsas kateqoriyaya bölünür:
* Uşaq rejimləri: Uşağı incit, qəzəbli uşaq, xoşbəxt uşaq və s. Bu rejimlərdə insan uşaqlığın duyğularını və ehtiyaclarını yaşayır.
* Valideyn rejimləri: Tənqid edən valideyn, tələbkar valideyn, tərbiyələndirici valideyn və s. Bu rejimlərdə insan öz daxili səsini və ya xarici aləmdəki mühüm insanların səsini təqlid edir.
* Mübarizə rejimləri: Qaçma, Həddindən artıq kompensasiya, İtaətkar və s. Bu rejimlərdə şəxs öz sxemlərini idarə etmək üçün hazırladığı strategiyalardan istifadə edir.
Sxem rejimləri niyə vacibdir?
Sxem rejimlərini başa düşmək insana öz davranışlarını daha yaxşı başa düşməyə və bu davranışları dəyişdirmək üçün işləməyə kömək edir. Məsələn, uşaqlığı davamlı tənqidlərə məruz qalan bir insan, tənqid olunduğu zaman "Kritik Valideyn" rejiminə keçə və özünümüdafiə davranışları göstərə bilər. Bu rejimdən xəbərdar olmaq insana bu vəziyyəti idarə etmək üçün müxtəlif strategiyalar hazırlamağa imkan verir.
Sxem terapiyasında sxem rejimləri
Sxematik terapiya bu rejimləri müəyyən etmək və onları daha funksional rejimlərlə əvəz etmək məqsədi daşıyır. Terapiya prosesində, müxtəlif rejimləri yaşayaraq, insan onların mənşəyini anlayır və daha sağlam reaksiyalar inkişaf etdirməyi öyrənir.
Xülasə, sxem rejimləri insanın öz sxemləri aktiv olduqda yaşadığı emosional, koqnitiv və davranış hallarına istinad edir. Bu rejimləri başa düşmək insana özünü daha yaxşı başa düşməyə və psixoloji problemlərini həll etməyə kömək edə bilər.
Sxem rejimləri sxem terapiyasında istifadə olunan bir anlayışdır. Bunlar insanın uşaqlıqdan inkişaf etdirdiyi və yetkinliyə qədər davam etdiyi avtomatik düşüncə, duyğu və davranış nümunələridir. Bu rejimlər insanın andakı təcrübəsini və reaksiyalarını formalaşdırır.
Şema rejimləri ümumiyyətlə aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:
1. Uşaq rejimləri
* Zərər çəkən uşaq: Tərk edilmə, rədd edilmə, tənhalıq hissləri daşıyır.
* Qəzəbli Uşaq: Haqsızlıq və ədalətsizlik hissləri yaşayır, qəzəb və intiqam hissləri üstünlük təşkil edir.
* Dürtüsel Uşaq: Bu anı yaşayır, ləzzət üzərində cəmləşir, sərhədləri atır.
* Uyğun uşaq: Başqalarının razılığını almaq üçün hər şeyi edir, öz ehtiyaclarına məhəl qoymur.
2. Valideyn rejimləri
* Valideynləri tənqid edən: Özündən və başqalarından yüksək gözləntilərə malikdir və daim tənqid edir.
* Tələbkar Valideyn: Uğura diqqət yetirir və mükəmməllikçi bir rəftar nümayiş etdirir.
* Cəzaçı Valideyn: Günah və utanc hissi ilə başqalarını idarə etməyə çalışır.
* Valideynləri tərbiyə etmək: Başqalarına kömək etməyi sevir və fədakarlıq edir.
3. Mübarizə rejimləri
* Qaçının: Təhdidedici vəziyyətlərdən qaçınır və sosial mühitlərdən uzaq durur.
* Aşırı kompensator: Uğurlu olmaq üçün həddindən artıq səy göstərir və mükəmməllikçi bir rəftar nümayiş etdirir.
* Təslim olmaq: Qərar verməyi başqalarının öhdəsinə buraxır və məsuliyyət götürməkdən qaçır.
* Aqressiv: Hüquqlarını müdafiə etmək üçün aqressiv davranış nümayiş etdirir.
4. Sağlam rejimlər
* Xoşbəxt Uşaq: Daxili rahatlıq və sevinc yaşayır, oyun oynamağı və əylənməyi sevir.
* Sağlam Yetkin: Məntiqli düşünür, qərarlar qəbul edir və məsuliyyət daşıyır.
Bu siyahıdakı rejimlər şəxsdən şəxsə fərqli ola bilər və birdən çox rejim birlikdə baş verə bilər.
Sxem rejimlərindən xəbərdar olmaq insana özünü daha yaxşı başa düşməyə və bu rejimləri idarə etməyə kömək edir. Sxematik terapiya bu rejimləri müəyyən etmək və onları daha sağlam rejimlərlə əvəz etmək məqsədi daşıyır.
Unutmayın, bu sadəcə ümumi siyahıdır. Hər bir fərdin təcrübəsi fərqlidir və dəqiq qiymətləndirmə üçün bir mütəxəssislə məsləhətləşmək vacibdir.
