Eylem; iş, oluş, hareket bildirip kip ve kişi eki alan sözcüklerdir.
İşten çıktıktan sonra parkta biraz yürüdüm.
Bu cümlede, bir hareket bildiren "yürümek" sözcüğü kip (-di'li geçmiş zaman) ve kişi eki (-m) alarak, (yürü – dü – m) cümlede "eylem" olmuştur.
Aşağıdaki cümlelerde koyu renkli sözcükler kip ve şahıs eki alarak cümlede eylem görevinde kullanılmışlardır.
Bu yaz tatilinde köyümüze gideceğiz.Şimdi askerdeki amcama mektup yazıyorum.Dilekçenizi ay sonuna kadar bana vermelisiniz.Öğretmenimizin anlattığı fıkraya uzun süre güldük.
Eylem Kipleri
Eylemlerin bir işi, durumu veya oluşu ortaya koyuş biçimlerine kip denir. Kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.
A. Haber (Bildirme) Kipleri
Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen eylemlerin gerçekleşme zamanı bellidir.
Di'li Geçmiş Zaman KipiMiş'li Geçmiş Zaman KipiŞimdiki Zaman KipiGelecek Zaman KipiGeniş Zaman Kipi
B. Dilek (Tasarlama) Kipleri
Zaman anlamı taşımayan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen eylemler, bir tasarı halinde olduğundan zaman kavramı taşımaz.
Gereklilik Kipiİstek KipiDilek-Koşul KipiEmir Kipi
Eylemlerde Olumsuzluk
Eylemlerde olumsuzluk, kip eklerinden önce eyleme olumsuzluk eki (-me, -ma, -mez, -maz ) getirilerek yapılır.
Eylem + Olumsuzluk Eki (-me, -ma) + Kip + Kişi Eki
gel – me – miş – sin (öğrenilen geçmiş zaman)gel – me – di – m (görülen geçmiş zaman)gel – mi(me) – yor – um (şimdiki zaman)gel – me – y – eceğ(ecek) – im (gelecek zaman)gel – me – m (geniş zaman)gel – mez – sin (geniş zaman)gel – me – y – e – lim (istek kipi)gel – me – se – n (dilek-koşul kipi)gel – me – meli – sin (gereklilik kipi)gel – me (emir kipi)
Eylemler anlam bakımından üçe ayrılır:
1. İş (Kılış) Eylemleri
Yapılan işten etkilenen bir varlığın, nesnenin bulunduğu eylemlerdir.
Öğrenci soruyu kısa sürede çözdü.Dün seni çok aradım.
Bu cümlelerde "çözmek" eyleminden "soru" sözcüğü, "aramak" eyleminden "seni" sözcüğü etkilenmektedir.
2. Durum Eylemleri
Yapılan işten etkilenen bir varlığın, nesnenin bulunmadığı eylemlerdir.
Araba yolun ortasında durdu.Bu espriye tüm sınıf güldü.Duvardaki resimlere baktım.
Bu cümlelerdeki "durmak, gülmek, bakmak" eylemlerinde bir iş, bir hareket vardır. Ancak bu eylemlerden etkilenen bir varlık, nesne yoktur.
3. Oluş Eylemleri
Zamanla meydana gelen değişmeyi gösteren eylemlerdir. Bu sözcüklerde eylem genellikle kendiliğinden gerçekleşir.
Öğleden sonra karnım çok acıktı.Annem dün hastalandı.Kardeşimin boyu uzadı.
Bu cümlelerdeki "acıkmak, hastalanmak, uzamak" eylemleri, belli bir süre sonunda gerçekleşen bir değişmeyi ifade etmektedir.
