Nożyce tną [2019] - zakończone

Jak pisać o... #17 [cywilizacje]

UWAGA! Treść poniższego artykułu skierowana jest do osób, które:

– ciekawi różnorodna mozaika świata i chcą dowiedzieć się czegoś o funkcjonowaniu społeczeństwa,

– planują napisać historię, której akcja toczy się poza obszarem Zachodu,

– tworzą fantastyczny świat i pragną wreszcie wyrwać się poza oklepany schemat.

Jeśli utożsamiasz się z jednym z tych twierdzeń i nie nudzą Cię długie opisy – wówczas z pewnością znajdziesz tu coś dla siebie.

Nauka o cywilizacjach

Choć wszyscy zamieszkujemy jeden świat i na pozór zachowujemy się identycznie: jemy, śpimy, rozmawiamy czy kochamy – tak jesteśmy od siebie diametralnie różni i tworzymy prawdziwy kalejdoskop rozmaitości. Ludzi można bowiem dywersyfikować w oparciu o przeróżne kategorie, jak na przykład rasa, religia, kultura, narodowość czy język – jednak tym co najbardziej nas dzieli jest cywilizacja.

Problematyką cywilizacji (definiowanych jako maksymalne struktury społeczne) zajmuje się przede wszystkim filozofia historii, często przybierająca postać refleksji nad pewną regularnością procesów dziejowych, których bohaterami są cywilizacje. Pośród badaczy tego zjawiska wyróżnić możemy takie postaci jak Oswald Spengler, Arnold J. Toynbee, Samuel Huntington czy też nasz rodak – Feliks Koneczny[1]. Niniejszy artykuł powstał w oparciu o teorię cywilizacji Konecznego, toteż nim przejdziemy dalej, należy dokonać krótkiego omówienia dorobku tego wybitnego historiozofa.

Feliks Koneczny (1862-1949) studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim i w 1888 r. obronił swój doktorat. Pracował m.in. w Rzymie, a w 1919 trafił na Uniwersytet Stefana Batorego (dziś: Uniwersytet Wileński[2]), gdzie w 1920 r. został profesorem nadzwyczajnym. Swoje dzieła publikował w okresie dwudziestolecie wojennego, a także po II wojnie światowej w Londynie[3]. Z uwagi na komunistyczną cenzurę jego teorie były zwalczane, przez co współcześnie są dosyć słabo znane. Na szczęście ostatnimi czasy nauka o cywilizacjach Konecznego przechodzi swoisty renesans – została uwspółcześniona i cieszy się coraz większym zainteresowaniem ze strony środowisk filozoficznych i historycznych[4]. Do najważniejszych i najbardziej prestiżowych dzieł Konecznego należy „O wielości cywilizacji"[5].

Czym więc jest cywilizacja? Najkrócej można ją zdefiniować jako – i tutaj proszę o szczególną uwagę! – metodę (sposób) organizacji życia zbiorowego, polegającą na identycznym (w obrębie wyróżnionej na tle czasu i miejsca społeczności) rozumieniu prawa, czasu oraz zasadniczych wartości – Prawdy, Dobra, Piękna, Zdrowia i Dobrobytu. Te płaszczyzny w kontekście nauki o cywilizacjach konstruują społeczną rzeczywistość i ogarniają swoim zasięgiem wszelkie przejawy życia zbiorowego[6]. Cywilizacja jest również makrostrukturą społeczną (ponad cywilizacjami nie istnieją już żadne większe społeczne byty)[7], która krystalizuje się w długim procesie historycznym na wskutek łączenia poszczególnych jednostek w coraz większe grupy społeczne. Koniec cywilizacji następuje z kolei poprzez odejście od swoich fundamentalnych, wypracowanych przez stulecia zasad oraz przyjęcia tych, które pochodzą z innych cywilizacji[8].

Cywilizacji na świecie było – jak też można łatwo zgadnąć – naprawdę mnóstwo, lecz z uwagi na fragmentaryczność zachowanych informacji niektóre pozostaną dla nas tajemnicą już na zawsze. Nie mniej Feliks Koneczny zdołał wyodrębnić 22 wielkie cywilizacje o historycznym znaczeniu, które podzielił na starożytne i średniowieczne. Do tych pierwszych należą: chińska, egipska, bramińska, żydowska, babilońska, irańska, syryjska, tybetańska, punicka, sumeryjska, egejska, numidyjska (berberska), turańska, spartańska, attycka (ateńska), hellenistyczna i rzymska. Z kolei cywilizacjami średniowieczne to: bizantyjska, łacińska i arabska. Ponadto istniały również cywilizacje Inków i Azteków, jednak ciężko określić kiedy dokładnie powstały ergo trudno jednoznacznie przypisać je do jednej z tych grup[9]. Do dzisiaj przetrwało jedynie 7 cywilizacji: żydowska (diaspora), turańska (Wielki Step), bramińska (Półwysep Indyjski), arabska (Bliski Wschód), chińska (Daleki Wschód), bizantyjska (Europa Wschodnia, Niemcy) oraz łacińska (szeroko pojęty Zachód)[10].