De Gifbeker van Socrates

Wat maakt een vriendschap tot goede vriendschap?

Deze interessante vraag van Loytee ontging me niet. Er valt hier heel veel over te zeggen, maar ik heb een selectie van een aantal filosofen gemaakt in deze sociaal filosofische kwestie.

Want wat maakt een vriendschap tot een goede vriendschap?

Daarvoor moeten we eerst een andere vraag beantwoorden.

Wat is vriendschap eigenlijk?
Degene die daar veel over gezegd heeft, is Plato, in zijn boek Lysis. In het boek stellen de hoofdpersonen zich allemaal vragen over waar vriendschap op gebaseerd is, maar 1 ding is duidelijk: er is in elk geval altijd nut aanwezig. Volgens Plato sluit je geen vriendschap als dat niet nuttig is voor jezelf. Verder stelt Plato in zijn boek vooral veel vragen:
Wat als vriendschap niet wederzijds, is het dan nog vriendschap?
Kan vriendschap tijdelijk zijn, of is het dan ook geen echte vriendschap?
Moeten mensen op elkaar lijken om bevriend te kunnen zijn?

Echt antwoord op al deze vragen geeft Plato niet, latere filosofen doen dit wel. Zijn leerling Aristoteles is de eerste die hier een poging toe doet, door 3 soorten vriendschappen te onderscheiden:
1. Vriendschap voor het plezier: de relatie die je hebt met mensen waar je puur voor de gezelligheid mee omgaat, bijvoorbeeld vrienden uit je klas of van de sportclub.
2. Vriendschap voor het nut: de relatie die je hebt met mensen waar je mee omgaat omdat je iets voor elkaar kan betekenen. Je sluit een vriendschap omdat jullie elkaar op praktisch gebied nodig hebben.
3. Vriendschap zonder bijbedoelingen: de relatie die je hebt met mensen waar je een diepe emotionele band mee hebt en op wie je altijd kan rekenen.

Maar als je goed naar deze 3 kijkt, zit dan niet in elke vorm ook een deel van de andere 2? Zijn het wel echt 3 aparte soorten?

Echt een sluitende definitie van vriendschap is er dus niet. Maar toch is er door veel filosofen wel degelijk iets gezegd over wat "ware" vriendschap is. Dus, terugkerend op de hoofdvraag:

Wat maakt vriendschap tot een goede vriendschap?

Als je kijkt naar Aristoteles' vormen van vriendschap, is de derde categorie de beste vorm van vriendschap. Maar, zegt hij ook, meestal beginnen vriendschap uit die categorie met een vriendschap uit één van de eerdere categorieën, dus die zijn net zo belangrijk. Het streven is dus naar een vriendschap zoals die in categorie 3, maar daarvoor heb je de twee eerdere categorieën wel nodig.

Een aantal jaar daarvoor zei Socrates dat trouw het belangrijkste is in vriendschap: je hoeft niet veel vrienden te hebben, een paar trouwe vrienden is al genoeg om heel gelukkig mee te zijn. Trouw maakt vriendschap tot wat het is, iets optimaals.
Maar zit er niet meer achter vriendschap dan alleen trouw? Je bent ook trouw aan bijvoorbeeld je ouders, is dat dan ook vriendschap?

De Duitste Friedrich Nietzsche probeert in zijn verhaal antwoord te geven op één van de vragen van Plato: kan vriendschap tijdelijk zijn, of is het dan ook geen echte vriendschap?
Nietzsche vindt dat het tijdelijke júíst een vriendschap tot een goede vriendschap maakt. Als je van iemand kan vervreemden na een geweldige vriendschap en eraan terugdenken met ontzettend mooie herinneringen zonder het verlangen te hebben weer zo goed bevriend te zijn met diegene, dan weet je dat de vriendschap goed is geweest: Nietzsche noemt dit sterrenvriendschap, omdat de vriendschap als het ware "in de sterren staat geschreven".
Maar is een vriendschap voor het leven niet veel beter? Zal je bij het tijdelijke niet altijd diep van binnen toch terugverlangen naar de vervreemde vriend?

Volgens de Romein Lucius Seneca zit de drang naar vriendschap in de aard van de mens en is het bedoeld om de eenzaamheid te verdrijven, omdat wij mensen daar niet van houden.
Volgens Seneca heb je ware vriendschap en valse vriendschap: in ware vriendschap wordt er volgens Seneca niet nagedacht over wat voor nut het jezelf oplevert, zoals in een valse vriendschap, maar wordt er over nagedacht wat voor nut jij de ander oplevert: je denkt niet aan dat er iemand op ziekenbezoek komt als jij ziek bent, maar aan dat je zelf op ziekenbezoek kan gaan. Eigenbelang speelt totaal geen rol in ware vriendschap, zegt Seneca. Dat is ook waar het misgaat in valse vriendschap: iemand begint eraan omdat hij het nodig vindt, maar zal hem ook weer afbreken wanneer hij dit nodig vindt.
Wel moeten vrienden volgens Seneca normen en waarden hebben die op de jouwe lijken, omdat ze je anders alleen maar af zullen remmen in je ontwikkeling.

Na allemaal bekende filosofen in dit hoofdstuk, sluiten we af met een nieuwe: Michel de Montaigne. Deze man zei dat je maar 1 echt goede vriendschap kon hebben, omdat je je in een goede vriendschap zo aan de ander overgeeft, dat je niks meer over hebt voor anderen.
Het is echter bijna niet mogelijk om een goede vriendschap te bereiken, voegt Montaigne eraan toe: meestal vinden de juiste mensen elkaar gewoon niet.
Voor vriendschap is het daarnaast nodig dat je gedachtengangen met elkaar kan delen, zegt Montaigne. Je moet eerlijk alles tegen elkaar kunnen zeggen, anders is het geen echte vriendschap.
Maar is een vriendschap waaraan je je helemaal overgeeft echt perfect? Is gematigdheid in een vriendschap niet juist mooi?

Tot slot heb ik nog een prachtige filosofische quote van iemand die niet origineel een filosoof was: de Indiase leider Mahatma Ghandi. Hij zei over vriendschap:
Trouw en vriendschap berusten op een zielsverwantschap als op aarde maar zelden te vinden is. Slechts tussen gelijkgerichte naturen kan vriendschap werkelijk waardevol en duurzaam zijn.

Goed, genoeg voor vandaag. We sluiten weer af met een stelling:

In een goede vriendschap geef je je voor 100% over aan de ander.