Абай жолы

АСУДА

АСУДА

1

Апрельдiң бас кезi едi. Қыс ерте шыққандықтан жердiң көктеуi биыл қауырт. Мал балалап жатыр. Кешке, енелерiмен бiрге ауыл маңындағы жақын төбелерге жайылып шыққан қозы-лақ шұбартып жүр. Ақшоқыдағы ауылдың көпшiлiк үйлерi әзiр тамда. Қыстау жанына, тықыр көгалда, ерте тiгiлген – тек Әйгерiмнiң отауы мен көршi қызметшiсi – Бәшей, Злиханың ғана қоңырқай үйi.

Күндегi дағдысы бойынша, Абай қасына Баймағамбеттi алып, қыстаудың желке жағындағы көк бетегелi, кiшкене төбешiктiң басында отыр. Бұлардың қасына кешкi жайылысқа шыққан қой-қозыны көздеп жүрген көршiлер. Байторы, Байқадам, Дарқан және Кiшкене-молда жана келiп отырысқан едi. Бұл көршiлер осы көктемнен берi Абай мен Баймағамбет дөң басына шықса, қызық әңгiмелер айтысып отыратынын бiледi. Үндемей келiп, әңгiмелерiн тыңдасып отыратын әдеттерi бар.

Байторы бұрын Құнанбайдың үлкен аулында құяң боп, ауыр жоқшылық шегiп, жүдеулiкте күн кешушi едi. Кейiн Абай оны өз қасына көшiрiп, ауруын емдетiп, адам қатарына қосып алды. Осы сияқты, Бүркiтбайдай бұрын шыр бiтпеген науқасты кедейдi де Абай өз көршiсi етiп қасына алған. Мынау отырған Байқадам да, жаңағылардай Құнанбайдың өзге аулынан қайыр көрмей, Абайдың қасына өзi сұранып келiп, жақсы жайғасқан-ды. Баймағамбет те сондай боп, көп iнiсiмен, кедей-кепшiк халiмен кеп, Абайдың достығын тауып, сонымен қазiр ауыр жоқшылықтан бiраз құтылған, еңсесi көтерiлген.көршiнiң бiрi боп алған-ды.

Абайдың өз аулы осылайша көршiлерiне дос-жар, көмегi бар ауыл боп алғандай. Осының бiр белгiсi Абайдың көршiлермен әңгiмелескiш, татулығынан да байқалатын.

Қазiрде әңгiменi Абай айтып отырған жоқ. Баймағамбет сөйлеп отыр. Мұның ұзақ, қызық бiр хикаясы жаңа ғана басталып едi. Абайға қарсы қарап отырып алып Баймағамбет:

– Недерлан деген жұртта, Лейдiн деген шаhарда инквизиция деген сот бопты! – деп кiрiстi.

Осы өткен қыс бойында, кiтап соңында көп отырған Абай үй iшiне, Ербол мен Баймағамбетке, Кiшкене-молдаға және әңгiме тыңдауға жараған балалары: Әбдiрахман, Күлбадан, Мағаштарға өзi оқыған кейбiр романдарын да қызықты хикая етiп, айтып берiп отыратын. Осыдан оншақты күн бұрын әңгiменi үлкен ықыласпен тыңдап, жақсы ұғынатын Баймағамбетке Абай бiр қызық роман уақиғасын сөйлеп берген-дi. Ол роман – жаңағы Баймағамбет бастаған Европаның орта ғасырында болған үлкен бiр ауыр хикая болатын.