Schrijven, hoe doe je dat?

Perspectief en vertelvorm

Perspectief (of POV, Point of View), is door welke ogen het verhaal verteld wordt. Perspectief en de verteller gaan vaak hand in hand, dus ik behandel beide tegelijk.

Het perspectief van je verhaal bepaalt door wiens ogen je lezers het verhaal beleven. Het is niet alleen erg belangrijk voor hun binding met bepaalde personages, maar ook welke informatie je ze wilt geven - of nog veel belangrijker; welke niet. Het verkeerde perspectief kiezen voor een scène kan soms je scène maken of breken. Verwar overigens vertelvorm ook niet met hoofdpersoon! Het is goed mogelijk om de verteller en de hoofdpersoon niet dezelfde persoon te laten zijn. De boeken over Sherlock Holmes zijn geschreven in de ik-vorm vanuit het perspectief van Watson.

Om mijn tekst leesbaar te houden heb ik het over 'hij', maar dat kan uiteraard ook 'zij' zijn.

Vertelvormen: ik

Laten we eerst kijken naar de vertelvormen. We beginnen bij de ik-vorm, die erg populair is bij beginnende schrijvers. Niet geheel onterecht, want dit is de gemakkelijkste vorm om in te schrijven. Meestal richt de verteller zich direct tot de lezer, of spreekt in het algemeen. Het is echter ook mogelijk om zich specifiek tot een bepaalde persoon te richten waarvan de verteller verwacht dat die de tekst leest, bijvoorbeeld een vriend of familielid. Deze vertelvorm heeft echter ook zijn beperkingen. Je hebt twee mogelijkheden.

De vertellende ik vertelt het verhaal vanuit zijn eigen perspectief, maar achteraf. Alles is al gebeurt. De vertellende ik heeft dus iets meer overzicht over wat er zich buiten zijn zicht heeft afgespeeld op het moment dat hij alles meemaakte. De tekst is uiteraard in de verleden tijd geschreven.

Daar zaten we dan, op een heuvel uitkijkend op de zon die boven de maïsvelden onder ging in een zachtoranje gloed. Ze keek mij aan, maar ik kon haar gevoel niet peilen. Haar blik liet niets los. Als ik toen geweten had wat ik later zou ontdekken...
"Ik denk echt dat dit het beste is," zei ik met een luide zucht.
"Ja, dat denk ik ook," antwoordde zij op vlakke toon.
Ergens hoopte ik dat ze tegen zou stribbelen, maar dat deed ze niet. "Dus dat was het dan. Het is uit. Je bent vrij." Toen stond ik op en liep weg. Het was de enige manier die ik kon verzinnen om mijn tranen te verbergen.

De belevende ik vertelt het verhaal ook vanuit zijn perspectief, maar beleeft alles op dat moment. Schrijf dus in de tegenwoordige tijd. Hij kan alleen vertellen wat hij ervaart. Alles wat buiten zijn beleving gebeurt weet hij ook niet, dus de lezer ook niet.

Dit is een grote beperking van dit perspectief. De lezer mist het grote geheel en zij-plots zijn lastiger in het verhaal te verwerken. Een voordeel van deze schrijfvorm is dat de lezer heel erg betrokken raakt bij de verteller en de gebeurtenissen om de verteller heen. De lezer is alleen op de hoogte van de gevoelens en gedachten van de verteller, maar omdat alles in de ik-vorm geschreven is, komt head-hopping (hierover later meer) bijna niet voor.

Daar zitten we dan, op een heuvel uitkijkend op de zon die boven de maïsvelden onder gaat in een zachtoranje gloed. Ze kijkt mij aan, maar ik kan haar gevoel niet peilen. Haar blik laat niets los.
"Ik denk echt dat dit het beste is," zeg ik met een luide zucht.
"Ja, dat denk ik ook," antwoord zij op vlakke toon.
Ergens hoop ik dat ze tegen zal stribbelen, maar dat doet ze niet. "Dus dat was het dan. Het is uit. Je bent vrij." Dan sta ik op en loop weg. Het is de enige manier die ik kan verzinnen om mijn tranen te verbergen.

Vertelvormen: jij

Ook de jij-vorm komt voor, maar aanzienlijk minder dan alle andere vormen. Het verlengde hiervan, de wij-vorm, is nog zeldzamer. De jij-vorm vertelt de lezer wat hij allemaal meemaakt. Dit kan zowel in de verleden tijd als de tegenwoordige tijd. Deze vorm komt de laatste jaren met name erg veel voor bij interactieve fictie of MUD spellen, maar soms ook in boeken.