Ngục Trung Thư

9.TÔI TRỐN SANG TÀU GẶP CỤ NGUYỄN-THUẬT VÀ LƯU-VĨNH-PHÚC Ở QUẢNG-CHÂU

IX. TÔI TRỐN SANG TÀU, GẶP CỤ NGUYỄN-THUẬT VÀ LƯU-VĨNH-PHÚC Ở QUẢNG CHÂU

Nay tôi vâng mạng của đảng sai khiến, xuất-dương là lần đầu hết.

Tôi đi đây, vốn lấy tư-cách là đại-biểu của đảng cách-mạng một nước mà đi, cũng tức là đại-biểu cho toàn-quốc dân một nước mà đi.

Nếu như tôi là người tài cao trí giỏi, học rộng biết nhiều về mặt ngôn-ngữ, văn-tự, chính-trị, học-thuật ngoại-quốc cũng thông-thuộc nằm
lòng, như kẻ nhớ biết mỗi món đồ quý trong nhà họ kia thế thì mình có mang cái hổ vong-quốc mặc dầu, nhưng được điều không thẹn mình là giống người giỏi-dang trên đời. Được vậy, chẳng phải đủ làm vẻ-vang cho dân ta nước ta ở xứ ngoài sao !

Tiếc thay ! người thứ nhất được đi ra ngoài cùng thế-giới hội-diện,lại là người ngu dốt quê mùa như tôi ; tài đã không có tài, học cũng không nhằm học. Trừ ra ba câu chữ Hán, chứa đầy bụng cũng như là không. Tấm-thân đã là con người mất nước tính-mạng vốn không đủ gì trọng khinh, nhưng tài học cũng không đủ gì phẩm lượng, thật mình làm trụy-lạc mất cả
giá-trị quốc-dân mình tới đâu mà nói cho xiết. Như vậy thì trời đất mênh-mông có chỗ nào dung được mình ? Đêm khuya nhìn bóng hổ thầm, đến đỗi lệ tuôn như máu. Tới nay tôi nhớ lại việc cũ, chỉ xin quốc-dân ta lượng xét cho tôi là may !

Nghĩ xem mình đã sinh nhằm non sông còn ấu trĩ, nòi giống còn u-mê,chưa được mở mang, cho nên vừa ở trong bọc mẹ lọt ra, không ai chỉ
vẽ dìu dắt để mở trí cho mình, lại gặp phải cái cảnh giam hãm xiềng khóa đêm ngày, người ta chỉ sợ mắt mình được thấy, tai mình được nghe, như thế bảo sao mình không ngu-muội cho được !

Dầu vậy mặc lòng, ban đầu tôi mới phụng-mạng của đảng cử đi ra ngoài, thật tôi chưa biết có nông nổi khổ-nhục thế này đâu. Con chim bị nhốt trong lồng lâu ngày, ngó thấy trời rộng mây xanh, thèm thuồng hết sức. Thình-lình bây giờ có dịp thoát mình ra khỏi lồng được, thì trong óc hớn-hở, chỉ biết cái vui được cỡi mây lướt gió, phóng-khoáng tự-do, chứ đâu có vội nghĩ tới sau khi ra khỏi lồng rồi thì gặp phải tình-trạng ra làm sao. Vì đó mà tôi mạnh-bạo vâng mạng của đảng ra đi.

Hạ tuần tháng chạp năm Giáp-thìn, tôi tới Kinh yết-kiến Hội-chủ, dặn-dò công việc sau khi tôi đi rồi. Lại đi thăm viếng hết thảy những người
trọng yếu trong đảng, bàn-bạc mọi việc quan-hệ.

Sắp đặt đâu đó xong cả rồi, liền từ Quảng-nam lên đường khởi-hành.

Cùng đi với tôi có hai người, là ông Tăng-bạt-Hổ và ông Đặng-tử-Kính.

Tăng-quân lúc trước từng làm mặc-khách, giúp bàn việc quân cho Lưu-vĩnh-Phúc, có dịp đi du-lịch khắp hai tỉnh Quảng và Đài-loan hơi
thông tiếng nói Quảng-đông.

Tháng 4 năm đó, Tăng-quân mới ở hải-ngoại về, nay lại cùng tôi lo-lắng việc đảng, và đảng lựa-chọn cùng xuất-dương với tôi, thật là xứng-đáng.

Mồng hai tháng giêng năm Ất-tị (1905) chúng tôi ra Hải-phòng để xuất-dương.

Lúc xuống tàu, tôi khẩu-chiếm bài thơ từ-giã anh em:

生為男子要希奇
Sinh vi nam tử yếu hy kỳ

肯許乾坤自轉移
Khẳng hứa càn-khôn tự chuyển di