Ngục Trung Thư

16. TRẦN-KỲ-MỸ VÀ HỒ-HÁN-DÂN GIÚP SỨC

Tháng 2 năm Tân-hợi, tôi lại qua Xiêm.

Lúc bấy giờ người trong đảng ta kiều-ngụ nương-náu ở nước Xiêm,
có bọn các ông Tử Kính, Vĩnh-Long, Ngọ-Sanh và Minh-Chung, rủ nhau
chịu khó cày-cấy ruộng-nương, chăn-nuôi gà vịt, để làm kế trử-sức lâu ngày.

Các ông viết thư sang Hương-cảng kêu tôi qua.

Tôi suy-nghĩ muốn bắt-chước Ngũ-Tử-Tư ngày xưa cày ruộng đợi
thời, cũng là kế hay, bèn đáp tàu sang Xiêm.

Sang đây, tôi tới ở sở ruộng Bạn-thầm, tắm gió gội sương, dầm mưa trải nắng, cùng mấy anh em thiếu-niên cùng chia sớt đắng cay, hầu cho tiêu
bớt nông-nỗi đau-thương, ăn không ngồi rồi.

Tôi sống cái đời nông-phu cực-nhọc trước sau 8 tháng.

Nhưng trong 8 tháng đó, tôi thấy trong mình vui-vẻ thơ-thới lạ lùng.
Lúc khát gặp có suối nước thì uống, lúc đói vớ được trái cây thì ăn, cái
ngày giờ cảm-khái vô-liêu của tôi lúc nầy, chôn đứt ở trong cảnh sống ăn
sương hút gió, kể cũng là một cách sống thú-vị của anh tráng-sĩ đang cơn
túng thế cùng đường. Bởi vậy, tôi cho câu chuyện đáng ghi-chép là phải.

Hồi nầy rảnh-rang nhàn-thích, tôi soạn ra được nhiều bài văn quốcngữ.
Nào truyện Lê Thái-Tổ, nào truyện Trưng nữ-vương. Nào là những khúc hát bài ca cổ-võ tấm lòng yêu nước, yêu nòi, yêu giống. Tôi đem những bài ấy ra dạy cho những người ở trong sở ruộng học thuộc lòng, sớm tối họ thường nghêu-ngao ca hát làm vui. Ấy là tôi muốn gieo hạt giống cách-mạng ở giữa khoảng nước biếc non xanh vậy.

Tháng 10 năm ấy (Tân-hợi, 1911) Phan-quân Bá-Ngọc ở Hương cảng
sang Xiêm, dem cái tin Võ-Xương khởi-nghĩa nói cho tôi nghe. Tôi lấy làm động-tâm hết sức.

Hồi trước tôi còn ở bên Nhật, từng có cơ-hội kết-giao với bọn lãnh tụ
cách-mạng Tàu như Hoàng Khắc-Cường, Chương-thái-Viêm.Lại cùng bọn Trương-Kế và chí-sĩ các nước Triều-tiên, Nhật-bản, Ấn-độ và Phi-luật-tân, tổ-chức ra hội « Đồng-Á Đồng-Minh ». Chúng tôi với họ cũng là một hạng người đau lòng mất nước, mong phục nghiệp xưa, tôn-chỉ vốn là
tương-hợp. Nay nghe tin quân cách-mạng Trung-hoa dấy lên, khiến tôi có cái cảm-giác « tiếng đồng reo tiếng chuông ứng ».

Nhân đó Bá-Ngọc khuyên tôi nên trở về nước Tàu.

Tôi liền từ-giã sở ruộng ở Xiêm mà đi.
                          
                                  *

Hạ-tuần tháng 11 tới Hương-cảng, anh em đồng-chí tản-tác các nơi, giờ đều quần-tụ lại đây.

Lúc nầy tôi viết ra một bài chính-kiến, tựa là « Liên-Á xổ ngôn », cốt bày-tỏ kêu-gào hai nước Trung-hoa Nhật-bản nên đấu sức cùng lòng, để sửa sang gây-dựng đại cuộc châu Á.

Bài nầy truyền ra những người kiến-thức đều khen-ngợi tán-thành.

Song thời-cuộc Đông-Á, đến nay, xoay đổi khác hẳn sự trông-mong của mình lúc đó. Thế mới biết việc đời lý-luận đi tới sự thật không phải là chuyện dễ-dàng. Bọn mình hay ngồi nói ngông tưởng hão, chỉ tổ làm trò
cười cho người ta đó thôi.

Mùa xuân năm Nhâm-tí, nước Trung-hoa Dân-quốc thành-lập, cuộc
cách-mạng thế là xong-xuôi ; tôi bèn đi Thượng-hải, tìm thăm người bạn
hào-hiệp quen nhau thuở trước là Trần-quân Kỳ-Mỹ.

Giữa lúc nầy Trần-kỳ-Mỹ đang làm Đốc-quân Thượng-hải giúp cho tôi một số tiền lớn. Lâu nay tôi khốn-khổ về cảnh túng-bấn nghèo-nàn, không khác gì người hết gạo nhịn ăn lâu lắm rồi, bây giờ được Trần-kỳ-Mỹ vác một số tiền lớn-lao mà cho mình, khiến mình vui mừng yên-ủi, vì lại có tiền để hoạt-động.

Vừa gặp lúc Dân-đảng ở Quảng-đông cũng thành-công đắc-chí, Hồ-Hán-Dân làm Đô-Đốc, cùng với Cảnh-sát cảnh-trưởng Trần-cảnh-Hoa, vốn
tỏ-ý đồng-tình với đảng cách-mạng nước ta, cho nên tôi nhân dịp lại đi
Quảng-châu và định ở luôn tại đó.

Trung-hoa Dân-quốc dựng lên như có luồng gió tiếng vang, rung động tới nước mình nhiều. Dân-khí ta lại phấn-chấn đáo-để. Những hạng
chí-khí lại rủ nhau bỏ nước mạo-hiểm trốn ra ngoài, chân nối gót nhau tới
Quảng-châu đông lắm.

Bọn ông Liệt-sanh ở Nam-kỳ qua ; bọn ông Hải-Thần ở Bắc-kỳ tới ; bọn Đặng-tử-Kỉnh và Đặng-hồng-Phấn thì ở Xiêm sang. Cho tới mấy anh em học tốt-nghiệp ở trường Lục-quân Quảng-tây lớp nọ, nay cũng đồngthời
kéo đến Quảng-châu để hội-họp nhau.

Chúng tôi có thuê một căn nhà ở ngoài thành để làm cơ-quan, anh
em tới ở đông quá, đến đỗi chật chỗ.

Đảng-viên xã-hội Tàu ở Quảng-đông là bọn các ông Đặng-cảnh-Á và Lưu-sư-Phục, cũng ra tay giúp sức đảng cách-mạng Việt-Nam mà vận động giùm với các giới.

Chính-phủ Quảng-đông lúc bấy giờ vốn đã sẵn lòng ngó lơ cho ta,thành ra đảng ta tấn-hành, mọi việc hoạt-động được thong-thả tự-nhiên,không bị trở-ngăn lo-ngại gì cả. Nhờ vậy mà đảng cách-mạng ta có vẻ phân-khởi khá lắm.

Anh em đồng-chí thấy vậy, đều khuyên-nhủ thúc-giục tôi nên thừa
cơ-hội nầy mà cử-đồ đại-sự. Sinh bình tôi vốn ôm chủ-nghĩa cấp-khích nay
lại được đa-số anh em đồng-chí thúc-hối tán-thành, cho nên tôi càng quả quyết kàm, vì đó mới có cái màn thất-bại thê-thảm lại diễn ra một lần thứ hai nữa.