SUNG VI TRUNG VA THEP

LỜI KẾT. Tương lai của khoa lịch sử loài người như một ngành khoa học

Câu hỏicủa Yali đi vào tận cốt lõi thực trạng loài ngườihiện nay, cũng như vào thấu tâm điểm lịch sử loàingười thời kỳ hậu Pleitoxen. Giờ đây, khi đã hoànthành cuộc du ngoạn ngắn vòng quanh các lục địa, chúngta sẽ trả lời Yali như thế nào đây?

Tôi sẽ nói vớiYali: lịch sử dài hạn của các dân tộc trên những lụcđịa khác nhau sở dĩ khác biệt nhau đến vậy không phảivì những khác biệt bẩm sinh trong bản thân các dân tộcđó, mà là do những khác biệt trong môi trường sống củahọ. Tôi tin rằng giá như người Australia bản địa vàngười Âu-Á có thể đổi chỗ cho nhau trong thời Hậu kỳPleitoxen thì ắt hẳn người Australia bản địa nguyênthủy giờ đây đã là những kẻ chiếm cứ hầu hếtchâu Mỹ và Australia cũng như Âu-Á, trong khi người Âu-Ábản địa hẳn đã bị teo nhỏ thành những nhóm dân manhmún bị chà đạp áp bức ở Australia. Có thể thoạt tiênngười ta sẽ loại bỏ ngay giả thiết này, coi nó chẳngcó ý nghĩa gì bởi chỉ thuần tưởng tượng thôi, khôngthể lấy gì kiểm chứng. Dẫu vậy các sử gia vẫn cócách để đánh giá các giả thuyết như vậy dựa trênnhững thử nghiệm hồi cố. Chẳng hạn, người ta có thểxét trường hợp điều gì đã xảy ra khi các nhà nôngchâu Âu được chuyển sang Greenland hay vùng Đồng bằngLớn ở Hoa Kỳ, và khi các nhà nông vốn gốc gác nguyênthủy từ Trung Quốc di cư sang quần đảo Chatham, vùngrừng mưa ở Borneo hay vùng đất núi lửa ở Java hoặcHawaii. Các thử nghiệm đó xác nhận một điều rằng,vẫn cùng những dân tộc cổ đại đó thôi, song tùy theohọ sống ở môi trường nào mà rốt cuộc họ bị diệtchủng, quay về lối sống săn bắt hái lượm hay tiếnlên xây dựng được nhà nước phức tạp. Tương tự,những người săn bắt hái lượm Australia bản địa, tùytheo họ di cư sang quần đảo Flinders, Tasmania hay miềnđông nam Australia [nghĩa là tùy theo môi trường họ sống- ND] mà cuối cùng họ đã bị tuyệt chủng, vẫn tiếptục săn bắt hái lượm với thứ công nghệ giản đơnnhất trong thế giới hiện đại, hay biết xây dựng kênhđào để duy trì một nghề cá có năng suất cao.

Dĩ nhiên, cáclục địa khác biệt nhau ở vô số đặc tính môi trườngcó khả năng ảnh hưởng đến quỹ đạo phát triển củaxã hội loài người. Song nếu chỉ đưa ra một danh sáchnhững khác biệt khả dĩ thì không đủ để trả lờicâu hỏi của Yali. Đối với tôi, chỉ có bốn nhóm nhântố trong số đó là những khác biệt quan trọng nhất.

Nhóm nhân tốđầu tiên là những sự khác biệt giữa các lục địavề chủng loại cây dại và thú hoang thích hợp đểthuần hóa. Đó là bởi sản xuất lương thực là nhân tốtối quan trọng để có thể tích lũy lương thực thặngdư hầu nuôi sống những người làm công việc chuyên mônngoài sản xuất lương thực, cũng như để hình thành dầnmột dân số đông đúc [mà hễ dân đông thì] sẽ có ưuthế về quân sự so với những nhóm dân ít ỏi ngay cảkhi chưa phát triển được ưu thế về công nghệ hoặctổ chức chính trị. Vì cả hai lý do trên, các vươngquốc nhỏ sơ khai sở dĩ phát triển lên được thànhnhững xã hội phức tạp về kinh tế, phân tầng về xãhội và tập trung hóa về chính trị thảy đều dựa trênsản xuất lương thực.

Song hầu hếtcây dại và thú hoang đều đã tỏ ra không thích hợp đểthuần hóa: nền sản xuất lương thực chỉ dựa trên mộtsố loài cây trồng và vật nuôi khá ít ỏi. Số lượngcác loài thích hợp để thuần hóa ở lục địa này khácbiệt rất lớn với ở lục địa khác, bởi sự khácbiệt giữa các khu vực trong từng lục địa và (trongtrường hợp các loài hữu nhũ lớn) còn bởi sự tuyệtchủng vào hậu kỳ Pleitoxen. Sự tuyệt chủng đó ởAustralia và châu Mỹ nghiêm trọng hơn nhiều so với ởÂu-Á hoặc châu Phi. Hậu quả là châu Phi ít phong phú hơnmột chút về sinh học so với Âu-Á vốn rộng hơn nhiều,châu Mỹ còn càng kém phong phú hơn, Australia lại càng kémhơn nữa, cũng như New Guinea quê hương của Yali (với diệntích chỉ bằng một phần bảy mươi so với Âu-Á và tấtcả các loài hữu nhũ lớn bản địa đều tuyệt chủngvào hậu kỳ Pleitoxen).