SUNG VI TRUNG VA THEP

CHƯƠNG 14. Từ chủ nghĩa bình quyền đến chính quyền ăn cướp

Hồi năm 1979, trong khi cùng vài người bạn là nhà truyền giáo ngồi máy bay lượn trên một vùng đầm lầy ở New Guinea, tôi nhìn thấy vài túp lều cách đó nhiều dặm. Viên phi công giải thích cho tôi biết rằng mới đây, ở nơi nào đó giữa vùng đầm lầy mênh mông dưới kia, một nhóm thợ săn cá sấu người Indonesia đã tình cờ chạm trán một nhóm dân du mục New Guinea. Cả hai nhóm đều hoảng loạn, và cuộc đụng độ kết thúc bằng việc nhóm người Indonesia bắn chết mấy người trong đám dân du mục.

Những người bạn truyền giáo của tôi đoán rằng toán dân du mục kia thuộc một nhóm gọi là người Fayu chưa hề tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Người ta chỉ biết đến họ qua lời tường thuật của những người láng giềng vốn sợ họ đến chết khiếp, ấy là nhóm du mục Kirikiri từng được tiếp xúc với các nhà truyền giáo. Những tiếp xúc đầu tiên giữa người ngoài với các nhóm dân New Guinea luôn ẩn chứa hiểm nguy, nhưng lần này thì đặc biệt lành ít dữ nhiều. Dẫu vậy, anh bạn Doug của tôi vẫn dùng trực thăng bay vào gặp người Fayu, những mong lập được quan hệ hữu hảo với họ. Cuối cùng anh cũng quay về, bình an vô sự nhưng thần hồn nát thần tính, và anh kể cho chúng tôi nghe một câu chuyện ly kỳ.

Hóa ra người Fayu sống thành từng gia đình rải rác khắp nơi trên đầm lầy, mỗi năm chỉ gặp nhau một, hai lần để trao đổi cô dâu. Doug đến thăm đúng vào một dịp người Fayu tụ tập nhau như vậy, khoảng vài chục người. Với chúng ta, vài chục người chỉ là một cuộc tụ tập nhỏ, bình thường, nhưng với người Fayu đó là một sự kiện hiếm có và đáng sợ. Những kẻ giết người bất ngờ chạm trán với người thân của kẻ mình đã giết. Chẳng hạn, một người Fayu phát hiện ra một người là kẻ giết cha mình. Người con trai vung rìu lên nhảy bổ vào kẻ sát nhân nhưng lại bị mấy người bạn vật ngã xuống đất; thế rồi kẻ giết người cũng xách rìu xông vào chàng trai lúc này đang nằm bất lực, nhưng chính y cũng bị người ta quật xuống đất. Cả hai đều bị giữ chặt, cứ gào thét vì phẫn uất cho đến khi kiệt sức không làm gì nổi nữa mới được buông ra. Những người khác luôn mồm thóa mạ, lăng nhục nhau, run lên vì giận dữ và bực tức, tay cầm rìu chém sa sả xuống đất. Sự căng thẳng đó kéo dài suốt mấy ngày tụ tập, trong khi Doug cứ vái trời sao cho chuyến viếng thăm này đừng kết thúc trong bạo lực.

Người Fayu gồm khoảng 400 người săn bắt hái lượm, chia thành bốn bầy người, lang thang trên một vùng rộng mấy trăm dặm vuông. Theo chính họ kể thì trước kia họ từng có khoảng 2.000 người, nhưng dân số của họ đã giảm sút đáng kể vì tình trạng người Fayu giết người Fayu. Họ thiếu những cơ chế chính trị và xã hội mà chúng ta mặc nhiên coi như phải có nhằm đạt được giải pháp hòa bình cho những cuộc tranh chấp nghiêm trọng. Cuối cùng, nhờ có chuyến viếng thăm của Doug, một nhóm người Fayu cũng mời một cặp vợ chồng nhà truyền giáo đủ gan đến sống với họ. Đến nay cặp vợ chồng truyền giáo đó đã sống cùng người Fayu được mười hai năm và dần dần thuyết phục được họ từ bỏ bạo lực. Thế là người Fayu được đưa ra tiếp xúc với thế giới hiện đại nơi họ đối mặt với một tương lai bấp bênh.

Nhiều nhóm người New Guinea và người da đỏ Amazon chưa được tiếp xúc trước đây cũng đã nhờ các nhà truyền giáo mới hòa hợp được vào xã hội hiện đại. Theo chân các nhà truyền giáo là giáo viên, bác sĩ, quan chức và binh lính. Như vậy, sự bành trướng của chính phủ và của tôn giáo có liên hệ mật thiết với nhau trong suốt lịch sử thành văn, dù sự bành trướng đó là hòa bình (như với người Fayu) hay bằng vũ lực. Trong trường hợp sau, thường thì chính phủ là kẻ tổ chức chinh phạt, còn tôn giáo thì biện chính cho cuộc chinh phạt đó. Tuy đôi khi người du mục và dân bộ lạc cũng đánh bại được chính phủ và tôn giáo vốn được tổ chức tốt, song xu hướng chung trong suốt 13.000 năm qua là người du mục và dân bộ lạc thường thua cuộc.