SUNG VI TRUNG VA THEP

CHƯƠNG 19. Châu phi đã trở thành đen như thế nào?

Dùta đã đọc trước bao nhiêu sách vở về châu Phi đi nữa,ấn tượng đầu tiên khi ta thực sự đặt chân đếnchâu Phi cũng thật là choáng ngợp. Trên đường phốWindhoek, thủ đô nước Namibia vừa giành độc lập, tôithấy người da đen Herero, người da đen Ovambo, người datrắng và người Nama, một giống dân chẳng giống da đencũng chẳng giống da trắng. Họ không còn chỉ là nhữngbức tranh minh họa trong sách giáo khoa mà là những conngười sống động trước mắt tôi. Bên ngoài Windhoek,những kẻ cuối cùng còn sót lại của tộc ngườiBushmen vùng sa mạc Kalahari đã có thời đông đúc đangchật vật chiến đấu để sinh tồn. Nhưng cái làm tôingạc nhiên nhất ở Namibia là một bảng tên đường: mộttrong những con phố chính ở khu mua bán sầm uất tạiWindhoek mang tên Phố Goering!

Lúcấy tôi nghĩ: nhất định chẳng có xứ sở nào bị nhữngtên phát xít Đức không hề biết ăn năn hối lỗi kiathống trị nặng nề đến nỗi phải lấy tên của tayphát xít khét tiếng Hermann Goering, ủy viên Đế chếĐức,kẻ sáng lập lực lượng Không quân Đức mà đặt chomột con đường cả! Nhưng hóa ra con đường này khôngphải lấy tên Hermann Goering mà là cha của y, HeinrichGoering, đại diện toàn quyền của Đế chế Đức, ngườisáng lập thuộc địa cũ của Đức tại vùng tây nam châuPhi mà sau này là xứ Namibia. Nhưng Heinrich còn là mộtnhân vật đầy phức tạp, bởi một phần di sản củaông ta là một trong cuộc các tấn công tàn bạo nhất củangười châu Âu chống người châu Phi - cuộc chiến tranhnăm 1904 của Đức nhằm tiêu diệt người Herero. Ngàynay, khi những sự kiện ở xứ Nam Phi láng giềng đangkhiến cho thế giới quan tâm, Namibia đang chiến đấu đểđối phó với quá khứ thuộc địa của mình và thiếtlập một xã hội đa chủng tộc. Với tôi, Namibia là vídụ minh họa cho thấy không thể tách rời quá khứ củachâu Phi khỏi hiện tại của lục địa này.

Hầu hết ngườichâu Phi và nhiều người châu Âu ngày nay vẫn đánh đồngngười châu Phi bản địa với người da đen còn ngườichâu Phi da trắng đều là những kẻ xâm lược mãi saunày, và coi lịch sử chủng tộc của châu Phi tương đươngvới lịch sử người Âu thuộc địa hóa châu Phi và buônnô lệ người Phi. Có một lý do hiển nhiên tại sao chúngta chỉ chú tâm vào các sự kiện cụ thể này: người dađen là những người châu Phi bản địa duy nhất quenthuộc với hầu hết người Mỹ, bởi họ đã được đưasang Hoa Kỳ với số lượng lớn làm nô lệ. Song, thậtra, trên hầu hết châu Phi đen ngày nay ắt hẳn đã từngcó những dân tộc rất khác nhau sinh sống cho mãi tớimấy ngàn năm trở lại đây, và bản thân cái gọi làngười châu Phi da đen cũng không hề đồng nhất. Ngaytrước khi thực dân da trắng đến châu Phi, lục địanày đã là nơi sinh sống không chỉ của người da đen màlà (như ta sẽ thấy) của đến năm trong sáu phân nhómchính của loài người, và ba trong số đó chỉ sinh sốngtại châu Phi. Một phần tư các ngôn ngữ trên toàn thếgiới chỉ được sử dụng tại châu Phi. Không một lụcđịa nào khác đạt đến mức đa dạng về chủng loạingười đến như vậy.

Sự đa dạng vềdân tộc của châu Phi là kết quả của sự đa dạng vềđịa lý và giai đoạn tiền sử lâu dài của lục địanày. Châu Phi là lục địa duy nhất trải dài từ vùng ônđới phía bắc xuống vùng ôn đới phía nam, đồng thờicũng bao hàm một số trong những sa mạc khô hạn nhất,rừng mưa nhiệt đới lớn nhất và ngọn núi vùng xíchđạo cao nhất trên thế giới. Con người đã sống ởchâu Phi lâu hơn ở bất cứ nơi nào khác: các tổ tiênxa xưa của chúng ta đã phát xuất từ đó cách đây 7triệu năm, người Homo sapiens hiện đại về mặtgiải phẫu cũng có thể đã ra đời từ đó. Sự tiếpxúc lâu dài giữa các dân tộc đa dạng của châu Phi đãkhiến nảy sinh giai đoạn tiền sử đầy quyến rũ củalục địa này, trong đó có hai trong những làn sóng di dânlớn nhất trong 5.000 năm trở lại đây: cuộc bành trướngcủa người Bantu và công cuộc thuộc địa hóa Madagascarcủa người Indonesia. Tất cả những tiếp xúc đó trongquá khứ vẫn tiếp tục có hậu quả nặng nề đến ngàynay, bởi vấn đề nằm ở chỗ những ai đã đến nhữngđâu trước những thời điểm nào để hình thành nênchâu Phi ngày nay.