[Tùy bút] Lòng mình xanh mát rau quê

Hương sen đâu dễ mà quên

Sen là hình ảnh đầu tiên ùa vào tâm trí tôi khi nghĩ về Việt Nam.

Cá nhân tôi rất thích nhìn ngắm hoa sen, đến mức hình ảnh cô dâu Việt cầm hoa sen thay cho bó hoa kiểu Tây khiến tôi thích thú. Dù là nở bung hay còn e ấp, những cánh hoa phớt hồng vẫn là tâm điểm của ao hồ làng quê.

Rời ao hồ, sen còn là tâm điểm trong nhiều món ăn Việt. Cũng tương tự như với cây dừa, người xứ mình dùng sen không để sót thứ gì.

Hạt sen là món ăn mà ai cũng thích. Có hạt sen tươi thì luộc lên ăn cũng đã ngon rồi. Món ăn đơn giản đến mức không ngờ, và cũng chẳng cần muối hay đường. Tự bản thân hạt sen đã có vị ngọt bùi tự nhiên rồi.

Ai thích ăn ngọt thì có thể làm chè sen hoặc mứt sen. Mứt sen ngày Tết thì thường bị sên thành vị ngọt gắt nên thật lòng tôi không thích thú lắm, nhưng chè sen thì tôi rất sẵn lòng, đặc biệt là chè sen của Huế. Ừ thì ở miền Nam và miền Bắc cũng có chè sen, nhưng sen Huế thơm dịu trong bát nước chè ngọt thanh thật không có gì sánh bằng. Ngoài hương thơm, hạt sen của đất Thần Kinh còn có độ xốp đặc biệt hơn hẳn sen Bắc và sen Nam, cắn vào có độ bùi nhưng không sượng cứng, cũng không mềm nát.

Giả như thấy chè hạt sen đơn điệu quá, ta còn có thể cầu kỳ làm món chè long nhãn hạt sen. Chọn quả nhãn dày thịt, tách ra rồi nhét hạt sen vào, dùng chung với nước đường trong vắt, nghe tưởng dễ dàng nhưng thật ra cần rất nhiều sự khéo léo. Cũng may cho người nội trợ thời hiện đại là những siêu thị bây giờ có bán hộp nhãn đã bóc sẵn ngâm trong nước đường, chứ như các cụ ngày xưa thì rất dễ làm rách nhãn khi luồn sen vào.

Ngoài những món tráng miệng, hạt sen còn được dùng như một nguyên liệu trong những món cháo, cơm, xôi. Hạt gạo đi với hạt sen thì duyên lắm! Đẹp nhất, duyên nhất là hạt sen vàng nhạt điểm tô cho gói xôi cốm xanh mát mùa thu. Duyên đến nỗi có khi tôi chăm chú nhìn mà không nỡ ăn...

Rời xa hạt gạo, hạt sen còn được dùng trong những món thịt hầm, ví dụ như hầm với chân giò hay bồ câu. Tuy nhiên, trong những món mặn này, hạt sen đã mất hết cái thanh cảnh rồi, chỉ nhường chỗ cho nhân vật chính là thịt thà mà thôi.

Thay vì hầm thịt với hạt sen, tôi thích hầm củ sen hơn. Củ sen dày mình, khi ninh thì có thời gian thấm vị thịt vị xương mà không bị mềm nát. Củ sen vừa giòn vừa bùi, kết hợp cùng sườn lợn và nấm đông cô thì tạo thành món ngon và có công dụng hỗ trợ giấc ngủ. Người nào chuộng vị đậm đà hơn thì có thể dùng chính những nguyên liệu đấy để kho với nước mắm hoặc xì dầu.

Một loại nguyên liệu từ sen nữa là ngó sen. Ngó sen mảnh và giòn nên rất hợp với những món nộm (gỏi). Ở miền Nam, gỏi ngó sen tôm thịt ăn cùng lạc rang, húng nhủi, cà rốt và bánh phồng tôm là món khai vị quen thuộc trong đám tiệc. Món này cả trẻ con lẫn người lớn đều yêu thích, bởi ngó sen khá trung tính và dễ ăn. Thậm chí, khi không có tôm thịt, ngó sen ngâm chua vẫn là món tiêu thực được sử dụng rộng rãi.

Ngoài hạt sen, củ sen và ngó sen, cây sen còn có những bộ phận khác tuy không ăn được nhưng lại giúp trang trí và tạo mùi hương.

Tiêu biểu nhất chính là lá sen. Lá sen thì chả ai ăn cả, nhưng cơm sen cung đình Huế hay cốm đầu mùa ở Hà Nội mà được gói trong lá sen thì quyến rũ hơn hẳn bình thường. Hương thơm của lá sen rất nhẹ, nhưng vẫn thoang thoảng dịu dàng và có vẻ sang trọng hơn lá chuối.

Tương tự như lá sen, hoa sen thường được dùng để trang trí cho nhiều món ăn. Những món hấp, món nộm mà được bày trong cánh hoa sen phớt hồng thì còn gì thanh nhã hơn nữa. Món đẹp thế thì quả thật là mình còn chẳng nỡ ăn, sợ ăn xong thì phá hủy mất bức tranh ấy.

Bức tranh sen là bức tranh của tâm hồn Việt và ẩm thực Việt – thanh mát, thiện lành, gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. Từ Nam ra Bắc, nơi nào cũng có thể trồng sen, và ở vùng nào thì người ta cũng nâng niu, quý trọng sen.

Vào những ngày tháng sáu oi nồng, tâm trí tôi lại trôi về một hồ sen, có thể là Hồ Tây ở Hà Nội, có thể là trong Hoành thành Huế, có thể là vùng Đồng Tháp Mười ở miền Nam, hoặc cũng có thể là ao hồ tiềm thức chung của dân tộc...