Tarih Arkeolojisi

Evlilik Türleri ve Pater Familias

Roma evlilik türlerini anlamak için bilinmesi gereken ayrımlar vardır.

''Roma da Patrici ve Plep ayrımı ''

Patrici: Genel inanışa göre soyları Roma'nın kurucu ailelerine dayanan kişilerin oluşturduğu aristokrat ve yönetici kesimdir. Erken dönem imparatorların çoğu Patrici sınıfına mensuptu. Nüfusun azınlık kısmı Patrici üyesiydi.

Plep: Roma'nın kurucu ailelerinden olmayan insanların oluşturduğu yoğun nüfuslu kesimdir. Düşünülenin aksine plepler orta çağ burjuvazisi gibi zengin olabildikleri gibi bazıları patricilerle de evlenebilirdi.

Önceki örneklerimizden Gaius Marius bir plepti ve eşi patrici olan Gaius Julius Caesar'ın halasıydı. Gaius örneğinde gördüğümüz gibi plepler seçilirlerse 'Konsül' olabilirlerdi. Konsüllük Roma senatosunun en yüksek rütbesiydi.

Roma'da evlilik çeşitleri

1. Coemptio: Kadının söz hakkı olmadan kararlaştırılan bir bedel karşılığında nişanlandırılması ve evlendirilmesi işlemiydi. Temeli erkeğin kadın üzerinde hakimiyet kurmasına dayanıyordu. Plepler sadece bu evlilikle evlenebilirdi. Bazı Patriciler de bu evliliği benimseyebilirdi.

2. Conferreatio: Bu evlilik Patriciler ve rahip sınıfında yaygındı. Evliliğin geçerliliği için rahiplerin ve 10 kişinin (tahminen erkek) şahitliği gerekliydi. Bu tür evlilikte erkek kadın üzerinde baskın bir hakimiyet kuramazdı. Çünkü bu evlilikten sonra kadın erkeğin soyundan sayılırdı ve bu ona eşinin hak ve ayrıcalıklarını kazandırırdı.

3. Usus: Evliliğin olmadığı birlikte yaşamanın temel alındığı sistemdi. Tuhaftı çünkü evlilik zaman aşımına uğrayıp feshedilebilirdi. Eğer kadın ya da adam 3 gün ayrı kalırlarsa evlilik iptal olmuş sayılırdı. Evliliğin devam etmesi için 1 yıl sonunda yeniden anlaşılması gerekirdi.

''Manus/ Koca Hakimiyeti ''

Yukarı bahsedilen evlenme türleri kocanın hakimiyetinin tanındığı evlenme türleriydi. Her ne kadar 'Usus'da Manus yumuşatılmış olsa da hep vardır.

Manussuz Evlilik: Kadının kocasının akrabası sayılmadığı evlilik türüdür. Bu evliliklerde kadınların vasileri kendi erkek akrabaları (baba, erkek kardeş, dayı ...) olarak kalmaya devam ediyordu. Evlilikten doğan çocuklar babalarının hukuki akrabaları sayılsa da anne bu statüye erişemiyordu.

'' Pater Familias/Aile Babası ''

Roma'da belgeleri bulunduğu için daha rahat bir şekilde incelediğimiz ve antik Yunan kültüründe de gördüğümüz bir figürdür 'Aile Babası'.

- Antik çağda kadın mülk alabilir, ticaret yapabilir, boşanma davası açabilirdi. Ancak bunları yapabilmesi için hep bir erkeğin yardımına ihtiyacı olduğu düşünülürdü.

Kadınların hukuk önünde vasi/koruyucu sahibi olmaları şarttı. Bu koruyucu yaşıyorsa babaları olurdu.

- Babası ölen bir kişi için bu amca, dayı, erkek kardeş, kuzen ya da yeğen olabilirdi.

Mesela Hadrianus 10 yaşındayken babasını kaybettiğinde o ve kız kardeşinin vasiliği geleceğin imparatoru Traianus üstlendi çünkü çocuklar Traianus'un kuzeninin çocuğuydu.

İmparator Traianus düşünüldüğünde vasiliğini yaptığı kişilerin sayısı çoktur. Bir patrici olan Traianus kuvvetle muhtemel Conferreatio evliliği yapmıştı.

- Evliliğinden dolayı eşi İmparatoriçe Pompeia Plotina'nın vasisiydi.

- Babaları öldüğü için kocası öldükten sonra evlenmeyen kız kardeşi Ulpia Marciana'nın vasisiydi.

- Kız kardeşinin kızı Salonia Matidia'nın eşi ölünce vasiliğini yaptı ve ona kızı gibi baktı.

- Salonia Matidia eşini kaybedince kızı Vibia Sabina'yı da büyük dayı Traianus koruması altına aldı.

- Salonia tekrar evlendi ve yine eşini kaybetti. Bu evlilikten olan kızı Mindia Matidia'da aileye katıldı.

Marcus Aurelius gibi kendi kızları olanların koruması gereken kalabalık bir grup oluyordu.

- Marcus eşi Annia Galeria Faustina'nın vasisiydi. Çift Conferreatio evliliği yapmıştı çünkü evlendiklerinde Marcus Pontifex Maximus yani Başrahipti.

- Annesi Domitia Lucilla tekrar evlenmeyi reddettiğinden onun vasisi de oğluydu.

- Kız kardeşi Annia Cornificia Faustina'nın evlenene kadar vasiliğini ağabey Marcus üstlendi.

- Bu dönemde hala yaşayan ve yeğeni olduğu Mindia Matidia ile sıkı bağları vardı. Marcus bazen kızlarını uzak akrabası olan teyzesinde kalmaya gönderirdi. (İmparatoriçe Vibia Sabina'nın üvey kız kardeşi)

- Ölü doğumlarla birlikte 16 çocuğu olduğu düşünülen imparator, 7 kızından evlilik yaşına gelecek kadar büyüyen 5 kızının da vasisiydi.

Traianus korumasında 17 yaşında evlenen Vibia Sabina'nın aksine Marcus Aurelius'un kızı Lucilla 14 yaşında evlendirilmişti. Damat Marcus ile birlikte ortak imparator ilan edilen Lucius Verus'tu ve evlilik anlaşma ile yapılmıştı.

Yani Roma'da erkek olmak sadece eşiniz ve kızlarınızı değil ablanızı, halanızı, yeğenlerinizi ve kuzenlerinizi de korumanız demekti. Bu koruma işlemi belgelenmek zorunda değildi. Manevi bir destek olarak devam edebilirdi.

Çünkü Augustus yasa reformları sonrasında 3 çocuk sahibi olan özgür kadınların vasisi olmadan hareket edebileceği kabul edilmişti.

- Bu yasadan sonra koruyucunun fonksiyonu tartışmalı olmakla birlikte temelde kocanın hakimiyetini sınırlamak için gerektiği düşünülmekte. Yunan kültürlerinde de örneklerine rastlanan koruyucu erkek akrabalar eşin kadına fiziksel ya da manevi şiddetini önlemek ve kadının haklarını muhafaza etmesini sağlamak için önemliydiler.