Tarih Arkeolojisi

Büyük Kiros ve Büyüklük Kavramı

Ahamenişlerin egemenliğinin başlamasının ardında hızla sindirilen şehir devletleri Perslere bağlı yerel eyaletlere bölünüp kendilerinden olmayan Ahamenişlerin 'Satrap' dediği yöneticilerce yönetilmiştir.

Yine de bazı şehir devletleri kendi içlerinde ama Büyük kralın seçtiği kişilerin egemenliğine verilmiş ve yıllık vergiye tabii tutulmuştur.

Herodotos Ahameniş Kralılarının teslim olmaları için halklara bir şans sunduğunu anlatır.

- Elçiye toprak ve su verin ve savaşmadan ülkenizi teslim edin.

İskender'in Makedonya'dan çıkıp Babil'e gittiğinde ülkelerden alınmış ve özenle kil kaplara yerleştirilmiş bir sürü su ve toprak bulduğu rivayet edilir.

• Toprak ve su hakimiyeti ve bereketi simgeler. Bu uygulama toprak ve su sayesinde yetişen mahsullerin Kralların Kralına ait olduğunu hatırlatır ve vergi alma işlemini meşrulaştırır.

Biriktirme işlemi sembolik bir ritüel şeklinde 200 yıl boyunca tekrarlanmıştır.

Niccolo Machiavelli İtalyan siyasetini eleştirmek için yazdığı 'Hükümdar/Prens' adlı kitabında kendi becerileri sayesinde yükselen 4 lider olduğunu söyler.

1. Yahudi dininin Peygamberi Musa

2. Ahameniş devletinin kurucusu Büyük Kiros (M.Ö. 559)

3. Roma devletinin kurucusu ve ilk Kral Romulus (M.Ö. 800 dolayları)

4. Atina'nın kurucusu ve Helenlerin efsanevi lider Theseus (M.Ö. 900 dolayları)

Not: Aslında bu listedeki Büyük Kiros dışındaki kişilerin gerçekten yaşayıp yaşamadıkları tarihsel olarak tartışmalıdır.

Machiavelli'nin diğer bir değerli gözlemide Ahameniş halkının İskender'in ölümünden sonra kendilerini kral ilan generalleri nasıl kolayca kabul ettiğidir.

Machiavelli bunu şöyle açıklar;

- Tıpkı Türkler ve Fransızlar arasındaki fark gibi. Türklerde yönetimde görev alan herkes Sultanın kuludur ancak Fransa'da rütbelerini kalıtsal olarak kazanan derebeylerdir.

Aslında yazarın kastettiği halkın yerel yöneticilerini yüksek rütbeli bir devlet işçisi olarak görmesi ve asıl yöneticinin kral olduğunu bilmesidir. Toprağı yönetmeniz toprağın krala ait olduğunu değiştirmez!

Ahameniş kültürü içerisinde rahat bir şekilde istedikleri kente göç edebilen tacirler için büyük bir devletin altındaki sınırsız ve vergisiz erişim şehir devletindeki sınırlı imkandan daha yararlıydı. Bu nedenle Ahameniş halkı İskender'in sistemi koruduğu sürece iyi bir yönetici olabileceğine inanmaya meyilliydi.

Çünkü savaşta herkes kaybeder.

Olgunlaşmış bir devlet yönetimine sahip olan Ahameniş devletinin ilk dönem kurucuları gibi başarılı bir adam olduğunu kanıtlayan İskender inançlara ve kültürlere saygısıyla da sevilmesi kolay biriydi. 

Tek sorun Pers soylusu değildi, ancak İskender'de Büyük Darius gibi önceki kralların kızlarıyla evlenerek bu sorunu çözmeyi akıl etti, bu nedenle bazı tarihçilerce 'Ahameniş Hanedanlığının Son Kralı' olarak kabul edildi.

Ulus bilincinin dil, din, ırk ayrımından farklı olarak krala ait olan toprakta yaşayan herkesi kapsadığı Ahameniş yönetim şekli, İran üzerinden Anadolu'ya göçen Türk beylerince kabul edildiğinden Machiavelli'nin yaşadığı dönemin parlak gücü Osmanlı Devleti, Antik Pers sistemine yakın bir mantıkla yönetilmekteydi.