Hər şeyin hekayəsi - Elmin fonunda

Ölülər hərəkət edir

Ölülər hərəkət edə bilərmi? Bəzən qorxu filmlərində gördüyümüz ölülərin hərəkət etməsi mümkündür? İnanmayacaqsınız, amma mümkündür. Buna lazarus effekti deyirlər. Lazarus effekti insan və heyvanların öldükdən sonra hərəkət etməsidir. Adı qədim bir əfsanədən gəlir. Rəvayətə görə İsa peyğəmbər bir gün şagirdlərini Lazarus deyə bir adamın qəbrinə aparır və adama dirilməyi əmr edir. Adam həqiqətən də dirilərək məzardan çıxır. Daha sonra Lazarus sözü populyar mədəniyyət nümunələrində görünür. Bunlardan ən məşhuru DC Comicsdi. Batmanın müəllimi Ras al Ghul Lazarus çuxuru sayəsində uzun illər yaşayır və ölüləri dirildir. Son illərdə kifayət qədər məşhur olan Arrow serialında da Lazarus çuxuru vasitəsilə serial boyu bütün ölən personajlar zaman zaman dirildilmişdi. Bəs bu işin elmi tərəfi necədir?
Elmi baxımdan ölünün dirildilməsi mümkün deyil. Amma ölən insan hərəkət edə bilər. Bu, daha çox balıqlarda görünsə də, insan da daxil olmaqla bütün onurğalı heyvanlarda görülür.
Deməli, sinir hüceyrələrimiz olan neyronlar vasitəsilə beynimizdə elektrokimyəvi siqnallar dövr edir. Hüceyrədən hüceyrəyə ötürülən bu elektrik siqnallarına aktivlik potensialı deyilir. Bunun sayəsində beynimizdən gələn elektrik siqnalları hüceyrələrimizə gedər və biz hərəkət edərik. Bəzən insan öldükdə beynində aktivlik potensialı yığılmış olur və boşalanda bəzi əzələlər gərginləşir. Nəticədə, vücud orqanları, xüsusilə də qollar hərəkət edər. Başı kəsilmiş heyvanların da hərəkət etməsi buna görədir. Çünki , bu refleks baş beyin yox onurğa beyni vasitəsilə həyata keçirilir. Buna görə də, beyin ölümü baş verdikdən sonra bu ani əzələ gərginləşməsindən dolayı ölünün qolları və sinəsi bəzən havaya qalxar. Bunu görən insanlar bəzən psixoloji problemlər yaşaya bilirlər. Keçmişdə də, bu hadisəni fövqəltəbii qüvvələrlə izah edirdilər. Amma, göründüyü kimi sadə elmi açıqlaması olan adi bir haldır.
Ən çox balıqlarda görülməsinin də səbəbi odur ki, balıqları ortadan iki yerə bölərkən lateral sinirə toxunmuruq və bunun sayəsində aktivlik potensialı daha tez üzə çıxır. Bəzən də kəsilən heyvanların ətlərinin titrədiyini görürük ki, bu da eyni səbəbdən dolayı olur.