Tarih: 09.08.2023
Yazmaya başlamadan önce, başlıklarda hata yaptığımı fark ettim. Ben 25. Konu hakkında yazdığımı sanarken aslında 30. Konuya kadar gelmişim. Numaralar ben farkında olmadan kaymış. Şimdi hepsini düzeltmem lazım. Yanı bu yazıyla birlikte toplamda 30 tane konu var. Kimse de fark etmemiş numaraların yanlış olduğunu. Roma rakamlarını okumasını bilmiyor musunuz? Neyse.
Tamam hepsini düzelttim. Bu arada kafanız karışmasın. Önceden yazdığım ama sonradan yayınladığım kısımlar var, o yüzden bazen numaralar 11, 12, 13 diye giderken birden değişip eski olduğu yerden devam edebiliyor. O kısımlara takılırsanız tarihlere not düşüyorum zaten.
Numara krizini çözdüğümüze göre konumuza geçebiliriz. Bu sefer pek fazla uzun ve derinlemesine yazmayı planlamıyorum çünkü birazcık midem bulanıyor, saat çok geç ve hafif uykum var. O yüzden bu konuya daha sonra tekrar dönebilirim.
Özgürlük hakkında daha önceden yazmamış olmam biraz ilginç. Çünkü bu konu hakkında çok fazla düşündüm. Direk başlı başına özgür irade konusuna girersek yazı hiç bitmez o yüzden determinizmi en başta yok sayarak bu yazıyı yazacağım. Dikkat ederseniz, determinizm vardır veya yoktur demiyorum. Sadece bu yazıda yokmuş gibi yapacağım. Yoksa özgürlük ve mutluluk arasındaki ilişkiyi anlamlandırmak saçma olur. Zaten özgürlük yoksa bağ da yoktur deyip konuyu kapatırdık.
Özgürlüğün var olduğunu ama kısıtlı bir özgürlüğe sahip olduğumu söyleyelim. Tamamen her şeyi yapamıyoruz. Ama önümüze kırılma anlarımızda seçenekler çıktığı zaman özgür irademizle karar verebiliyoruz. Sabah evden çıkarken ne giyeceğimize karar verme konusunda özgürüz ama çıplak çıkma özgürlüğüne sahip değiliz. Bu konuda kanunlar, toplum yargıları, hayali ahlak yapısı ve hava durumları bizi engelliyor.
Bu yazıda sormak istediğim sorular şunlar? Özgürlük her zaman mutluluk getirir mi? Özgür olmayan bir insan yine de mutlu olabilir mi? Mutlu olmak için özgür olmalı mıyız?
Bana soracak olursanız aklıma ilk başta gelen şey Ademe özgür irade verildiği. Elmayı alıp almamak onun seçimiydi. Ve özgür iradesini kullandığında hissettiği ilk duygu korku oldu. Mutluluk değil. Yanlış bir karar alıp cennetten atıldı.
Özgürlüğün bazı durumlarda bize acı getirdiğine inanıyorum artık. Eskiden olsa mutlak özgürlüğe ulaşmanın en yüce amaç olduğunu düşünürdüm ama bu saçmaymış. Tabi beni yanlış anlamayın ben özgürlük tamamen kötüdür demiyorum sadece özgür olmanın bir bedelinin olduğunu ve bu bedeli önceden göremediğim için kendimi eleştiriyorum.
Sonuç olarak kavramlara pozitif, negatif duygular yüklemek aşırı kolay ama işin aslı öyle değil. Bütün kavramlar birbirlerine o kadar bağlı ki. Onlar bile tek başlarına özgür değiller. Mesela "cennet" dediğimde herkesin aklıma pozitif şeyler gelir. Ama cennete ulaşabilmenin bedelini kimse ilk başta aklına getirmez. Özgürlük de bunun gibi yanıltıcı bir kavram. Hem özgür olabilmek hem de özgürlüğü doğru bir şekilde kullanmak çok zor. Ama buna rağmen birçok insan mutlu. Çünkü onları mutlu eden şeyleri mutlak özgürlük getirmiyor kısıtlı özgürlük bunu sağlıyor.
Mesela kahve içtiğimde mutlu oluyorum. Kahve içme özgürlüğüne sahibim. Kahve içmeme engel olan bir kanun veya alerjim yok. O yüzden bunu deneyimleyebiliyorum. Ama şu anda Hawaii sahilinde yatmanın mutluluğuna erişemiyorum. Çünkü şu an oraya gidecek kadar paraya sahip değilim. Şu an orada değilim yani böyle bir özgürlüğe de henüz sahip değilim. Yine de mutlu olabilirim, hala kahve içebiliyorum. Tabii bu sıcak havada kahve yerine daha soğuk şeyler tercih ederim. Kahve sadece bir metafor.
Sonuç olarak mutluluk ve özgürlük arasındaki ilişkinin bu olduğunu düşünüyorum. Eğer bizi mutlu edeceğini düşündüğümüz bir duruma erişimimiz var ise o konuda mutlu olabiliyoruz ama erişimimiz yok ise o şeyin vereceği mutluluğu asla bilemeyeceğiz. Mesela İngiltere'de inanılmaz güzel bir otelde tatil yaptığınızı düşünün. Kuracağınız hayal size o anı tamamen yaşatamaz. Yani bu eylemin vereceği mutluluğa sahip olamazsınız.
Bir yerlere vardığımızı hissediyorum o yüzden diğer açıdan bakalım. Özgürlüğün her zaman mutluluk getirmeyeceğini de söylemiştim. Bir konuda karar verme özgürlüğüne sahip olsak bile aldığımız karar bizi üzebilir. Özgürlük sadece bize mutluluk getirecek diye bir kural yok.
Ayrıca bir konuda özgürlüğümüz olmasa bile şanslı olabiliriz ve yine de bizi mutlu edecek o şeye ulaşabiliriz. Mesela dediğim gibi ben şu an Hawaii ye gidemiyorum ama çekilişten bir bilet kazansaydım, Hawaii ye gitme özgürlüğüne sahip olurdum. Bu da beni mutlu ederdi. Biz bazı konularda özgürce karar almasak bile elde edemeyeceğimiz şeyi hayat karşımıza aniden çıkartabilir ve o mutluluğu bize bir anlığına yaşatabilir. En sevdiğim ünlü bir insana yolda yürürken denk gelebilirim. Normalde onu yüz yüze görme özgürlüğüne sahip değilim ama ben farkında olmadan şans karşıma onu çıkartıp beni mutlu edebilir. Direkt olarak onu görmeye karar veremem ama sırf o gün o yoldan yürümeyi seçtiğim için ünlü insanla karşılaştıysam dolaylı bir yoldan özgürlük beni mutlu etmiş oluyor.
Sonuç olarak hiçbir konuda özgür olmamak imkânsız. 15. Yüzyılda yaşayan bir köle bile küçük de olsa özgürlüğe sahipti ve bu kısıtların çerçevesinde kararlar alabiliyordu. Sadece o zamanlarda yaşamış köleler bizim kadar fazla karar alma özgürlüğüne sahip değildiler ve biz bile hala tamamen özgür değiliz. Kendi aramızda özgürlük farkımız var. İnsanlar bu konuda eşit değiller. Ünlü bir şirketin sahibinin alabileceği kararların özgürlüğü bende yok. Ama ben ondan daha çok mutlu olabilirim. Şu anki kısıtlı özgürlüğümü en iyi şekilde kullanabilirsem ortalama bir CEO dan daha çok mutlu olabilirim. Onun gibi tatil yerlerine gidemem, dolayısıyla tatil yerinin vereceği mutluluğu bilmiyorum ama bana zevk veren şeyler beni mutlu etmeye yetiyor. Elimdekiyle yetiniyorum ve bakış açımı olabildiğince iyi tutmaya çalışıyorum. Eğer karşımdaki insanı özgürlüğümle yenemezsem bende aklımı kullanırım.
Özgürlük ve mutluluk konusunda yeterince detaylı ve açık bir yazı olmadı ama genel hatları açısından elimden geldiğince anlatmaya çalıştım. Umarım yeni fikirler sizin aklınızda özgürlüğüne kavuşabilmiştir.
