Dù có nỗ lực hết sức "thấu hiểu bản thân", sự thật là ta thường hiểu rất ít về tâm trí mình, và thậm chí còn biết ít hơn về cách người khác suy nghĩ. Từ lâu, các nhà tâm lý học đã nghiên cứu về cách ta nhìn nhận cuộc sống và các yếu tố thúc đẩy hành vi của ta, và họ đã đạt được những bước tiến to lớn trong việc vén bức màn bí ẩn đó. Ngoài việc cung cấp đề tài để khơi mào các cuộc trò chuyện trong những bữa tiệc rượu nhỏ, một số thí nghiệm tâm lý học nổi tiếng nhất trong thế kỷ qua đã hé lộ những sự thật phổ biến và thường gây kinh ngạc về con người. Sau đây là 5 nghiên cứu tâm lý kinh điển có thể thay đổi cách bạn hiểu về bản thân.
1. Trong mỗi người đều tồn tại mặt ác
Có thể nói thí nghiệm nổi tiếng nhất trong lịch sử ngành tâm lý học là nghiên cứu nhà tù Stanford năm 1971, nghiên cứu này tiến hành khám phá các hoàn cảnh xã hội có thể ảnh hưởng đến hành vi con người như thế nào. Các nhà nghiên cứu, do nhà tâm lý học Philip Zimbardo dẫn đầu, lập ra một nhà tù giả trong tầng hầm của tòa nhà khoa tâm lý học Stanford và chọn ra 24 sinh viên (những sinh viên này không có hồ sơ phạm tội và được cho là có trạng thái tâm lý lành mạnh) vào vai tù nhân và quản chế. Sau đó, các nhà nghiên cứu quan sát các tù nhân (họ phải ở trong xà lim 24 tiếng/ngày) và các quản chế (những người này thay ca cho nhau sau 8 tiếng) bằng camera ẩn.
Thí nghiệm này, được lên lịch kéo dài trong 2 tuần, đã phải dừng lại chỉ sau 6 ngày vì hành vi ngược đãi của các quản chế – trong một số trường hợp, họ thậm chí còn tra tấn tâm lý các tù nhân – và khiến những người này căng thẳng lo lắng tột độ.
"Các quản chế ngày càng hung hãn với tù nhân, họ lột sạch quần áo của tù nhân, trùm bao lên đầu họ, rồi cuối cùng bắt họ thực hiện các hoạt động tình dục ngày càng tồi tệ," Zimbardo kể với tạp chí American Scientist. "Sau 6 ngày tôi phải kết thúc thí nghiệm này vì nó đã vượt khỏi kiểm soát – thật sự mỗi tối tôi không thể ngủ mà không lo lắng về những gì các quản chế có thể làm với tù nhân."
2. Ta không nhìn thấy những gì Ở ngay trước mắt mình
Hãy nghĩ về những gì bạn biết đang diễn ra quanh mình? Bạn có thể không thật sự chú ý như bạn nghĩ. Năm 1988, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Harvard and Kent State đã chọn khảo sát những người đi bộ trong một khuôn viên đại học nhằm xác định xem bao nhiêu người chú ý đến môi trường xung quanh mình.
Trong thí nghiệm này, một diễn viên tiến đến gần một người đi bộ và nhờ chỉ đường. Trong lúc người đi bộ đang chỉ đường, có 2 người đàn ông khiêng một cánh cửa lớn bằng gỗ đi giữa diễn viên và người đi bộ, hoàn toàn chắn tầm nhìn của 2 người với nhau trong vài giây. Trong thời gian đó, diễn viên này đã được thay thế bằng một diễn viên khác, có chiều cao và vóc dáng khác, và trong một bộ trang phục, kiểu tóc và giọng nói khác. Một nửa số người đi bộ không nhận ra sự thay thế này.
Đây là một trong những thí nghiệm đầu tiên minh họa cho hiện tượng "mù thay đổi", nó cho thấy ta chọn lọc những gì mình tiếp nhận từ bất kỳ khung cảnh nào – và dường như ta dựa vào trí nhớ và sự nhận biết theo mô thức nhiều hơn mình suy nghĩ.
