Chuyện Cũ Hà Nội (Tập 1) - Tô Hoài

49. Cửa Đông

Ta gọi phố Cửa Đông, nhưng phố này mang một cái tên tây - phố Bisô. Đặt tên cho cái phố ngay ở cổng trại lính, chắc phải là quan năm quan bảy có công to "đánh dẹp giặc dã xứ Bắc Kỳ".

Tuy vậy, phố Cửa Đông chỉ ngắn ngủi trước hai cái cột trụ cổng vào trại lính trong thành. Và ít người đi đến. Phố Tây, nhà Tây đã không ai muốn lại gần, mà lại tường thành, cổng thành, trại lính, càng ngại. Tôi cũng chưa hình dung được ngày trước có cái chợ Đường Thành Cửa Đông chuyên bán gà cho nhà bếp trong thành ra mua, ở chỗ nào.

Quãng này, cầu Đume ngoài sông Hồng kéo dài vắt qua trên đường. Những vòm đá chân cầu cạn chống hốc, u uất tối ẩm. Chỉ chặp tối mới có bóng người lủi ra lủi vào như chuột chạy. Đấy là những kẻ ăn mày lang thang tối tối lại lần về rúc vào đấy. Đêm nào đội xếp cũng lùng bắt, trục đi, mà đêm nào cũng lại lúc nhúc người đến chui vào. Suốt từ gầm cầu qua phố Cửa Đông lên đường Thành.

Những người có việc phải qua lại đây thường hiểu Cửa Đông theo một nghĩa dài rộng hơn phố Cửa Đông. Đấy là những quãng phố gồm các đường quanh Cửa Đông, lối vào cổng trại và cơ quan nhà binh trong thành. Trên hè các phố ấy, càng xa ra ngoài càng đông người tụ tập, khác hẳn, nhất là lúc xẩm tối.

Suốt ngày, các nhà thầu may quần áo, thầu cơm, thầu đồng nát, thầu giặt rũ ra vào Cửa Đông. Những người thầu thức ăn thừa đã hẹn lượt thì vào buổi chiều. Bao nhiêu cái thừa mứa sau bữa ăn ở các trại lính, người ta vun lại, quét lại, tống vào thùng, vào bao tải. Rồi quảy, rồi cho lên xe ba gác kéo ra.

Quanh ngoài đường kia thôi, đã thành cái chợ. Hàng cơm gánh và nhiều người mua bán với các nhà thầu có giấy vào trong thành đã đến đứng chờ quanh đấy. Người mua lại một nức ở đấy rồi quảy ra, đội ra bày hàng như các thức ăn thức uống trên vỉa hè, góc đường, bên gốc cây me, các cây nhội ở các phố quanh vành ngoài.

Các thứ chia ra, chia nữa cho người buôn lại và những người "bán lẻ" trên hè phố. Cũng đã tươm tất đâu đấy, không xô bồ hổ lốn như lúc nãy, thức ăn còn trên gánh hay trên xe bò mới kéo tới.

Cái nào còn nguyên, có những người mua ngay, được giá khác hẳn. Một chiếc bánh tây tròn xoe như cái đấu, một mảnh lườn gà luộc. Một miếng bít tết bò xù xì tím như miếng tiết. Cả người nhà bếp cao lâu, những hiệu Nhật Tân, Tây Nam, Mỹ Kinh trên Hàng Buồm, Asia Hàng Bông, cũng đến vơ vét chân gà, cánh gà để về rút xương nấu canh gân gà, nấm hương - bát canh đặc biệt đắt tiền chỉ cao lầu Tàu mới nấu được. Chân gà cánh gà của vứt đi mà làm lại có nhà thầu riêng, cân từng bó như bó măng miến ngâm.

Khách ăn uống tại chỗ đã tà tà đến. Nhấp nhem, nhộn nhạo trong bóng tối quanh cột đèn

- gánh hàng ngắn vốn hơn đã bày hàng ở xa, ngọn đèn hoa kỳ đặt ngay trong thúng. Người ngồi xổm trước mặt, ngả ra ăn, có cả rượu, đánh chén luôn.