Zbiór Historyczny

Paulo Freire - człowiek, który wiedział jak uzdrowić edukację

W setną rocznicę jego urodzin przedstawiamy sylwetkę antykolonialnego rewolucjonisty, marksisty, filozofa, autora i ojca koncepcji pedagogiki emancypacyjnej: Paulo Freire.

19 września 1921 roku, w brazylijskim mieście Recife urodził się Paulo Freire, człowiek który wiedział jak uzdrowić system edukacji. Jego rodzina pomimo usytuowania w tamtejszej klasie średniej, na wskutek Wielkiego Kryzysu zaznała biedy oraz głodu. Doświadczenia zebrane podczas tego trudnego okresu okazały się jednak niezwykle cenne i na zawsze ukształtowały umysł pedagoga, będąc zalążkiem jego późniejszej praktyki i teorii pedagogicznej.

Krąży wiele stereotypów na temat dzieci biedoty i tego skąd biorą się ich słabe wyniki w szkole. Mylne przypuszczenia wzmacniają systemowe, pseudonaukowe rozwiązania takie jak testy IQ które dzieci chłopów i robotników regularnie oblewały. Powszechnie uznawanym założeniem było (i niestety bardzo często jest do dzisiaj), że „biedni ludzie są głupi" i że ich bieda z tej głupoty właśnie wynika. Paulo miał dowody na to, że nie tylko jest zupełnie odwrotnie, – że to z biedy i głodu wynikają niskie wyniki w szkole, ale że głupota (a raczej niewiedza) nie ma nic wspólnego z biedą, tylko z brakiem dostępu do informacji i edukacji. Zaobserwował on bowiem na sobie oraz na swoich kolegach z którymi regularnie grywał w piłkę, szereg mechanizmów które skutecznie utrudniają bądź uniemożliwiają naukę. Nie było to również wynikiem braku zainteresowania nauką, lecz wynikiem warunków życia, wyniszczającym i dehumanizującym efektem głodu. Samo Paulo powtarzał jedną klasę aż cztery razy, zmuszony kraść jedzenie dla rodziny w międzyczasie, a nawet rzucił szkołę, gdy to nie wystarczało i musiał finansowo pomóc rodzinie.

Zdołał on skończyć szkołę podstawową, po czym poszedł do liceum Oswaldo Cruz w Recife. Został przyjęty przez ówczesnego dyrektora Aluízio Pessoa de Araújo, który pozwolił mu uczęszczać do placówki z obniżoną kwotą za czesne, gdy jego rodzina nie była w stanie opłacić tych kosztów w pełni. Za tą przysługę Freire uczył tam później Portugalskiego w 1942. Rok później dostał się na wydział prawa Uniwersytetu Recife. Studiował tam filozofię, a konkretnie fenomenologię, psychologię języka oraz prawo. To ostatnie skończył w cztery lata, lecz nigdy nie praktykował zawodu, utrzymując się z nauki portugalskiego w liceum.

Trzy lata później został dyrektorem Departamentu Oświaty i Kultury stanu Pernambuco. Zajmował się on głównie pracą z niepiśmienną biedotą. Oprócz nauki czytania i pisania, Freire zajmował się uświadamianiem ludzi na temat mechanizmów społecznych i relacji klasowych. Wyznawał on chrześcijańską teologię wyzwolenia, i zgodnie z nią nauczał ludzi o tym jak przynależność do danej klasy, rasy, czy narodowości wpływa na pozycję w hierarchii globalnego kapitalizmu. Warto nadmienić też, że w ówczesnej Brazylii piśmiennictwo było jednym z wymogów do brania udziału w wyborach, tak więc działania Freiry wpływały na pozycję swoich podopiecznych także w sposób bezpośredni. Było to związane z jego zrozumieniem, że teoria – czy wiedza – musi iść równolegle z działaniem. Podejście, w którym jedną z esencjalnych podstaw jest połączenie informacji z akcją, by aktywnie działać doprowadzając do zmian społeczeństw na lokalnym szczeblu i dalej.

W 1961 został mianowany dyrektorem Departamentu Rozszerzenia Kultury Uniwersytetu Recife. Nowe stanowisko pozwoliło mu na próbę wprowadzenia swoich teorii w życie. Próbę o zadziwiającym wyniku, gdyż udało mu się przeprowadzić skuteczną alfabetyzację 300 zbieraczy trzciny cukrowej w jedynie 45 dni. Pomimo sukcesów trzy lata później musiał opuścić Brazylię ze względu na wrogość wojskowej junty, która w wyniku puczu przejęła władzę oraz która po odrzuceniu jego starań edukacyjnych uwięziła go na 70 dni jako zdrajcę. Po wyjściu z więzienia udał się do Boliwii, a następnie do Chile. Przebywając w Chile przez pięć lat działał na rzecz reformy rolnej, a także pracował w Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa. Tam właśnie w 1967 opublikował swoją pierwszą książkę Edukacja jako praktyka wolności, a niedługo potem swoje najsłynniejsze dzieło Pedagogia Uciśnionych, wydane za pierwszym razem w 1968.

Paulo Freire był jedną z najbardziej wpływowych filozofów edukacji poprzedniego wieku. Praca i myśl Paulo Freire była głównie inspirowana historycznym kontekstem, historią Brazylii oraz własnymi doświadczeniami. W swojej analizie używał marksistowskiej metodologii, połączonej z humanizmem, fenomenologią, egzystencjalizmem i chrześcijaństwem. Najwcześniejszymi wpływami, pozostawiającymi na nim trwały efekt byli jego rodzice, przedszkolna nauczycielka Eunice Vasconcelos oraz Aluízio Pessoa de Araújo, dyrektor gimnazjum imienia Oswalda Cruz, do którego uczęszczał. Decyzja o przyjęcie Paula do szkoły było wynikiem podejścia dyrektora do edukacji, który był oddany nauczaniu, aby pomagało to ludziom. Jego doświadczenia życiowe od początku jego życia były źródłem analizy, którą w późniejszym etapie swojego życia zsyntezował w swoich dziełach. To właśnie te doświadczenia, a raczej warunki z których te doświadczenia się wywodziły, sprawiły, że Freire rozwinął poczucie solidarności z biednymi. Podnoszenie ich warunków materialnych było jego życiowym dorobkiem.

Myśl Freira była inspirowana wieloma pomysłami G. W. F. Hegla. Przede wszystkim są to proces metafizyczny, etyka społeczna, fenomenologia oraz dialektyka napięcia między panem, a niewolnikiem. Na wskroś jego prac widać jego twierdzenie, że ontologicznym powołaniem wszystkich ludzi jest stać się bardziej ludzkim, co uświadamia nam wpływ heglowskiej metafizyki. Freire używał również heglowskiego komunitaryzmu, pracując z indywidualnymi studentami zawsze na celu miał korzyści dla społeczności jako całości. Adoptował on również fenomenologię jako jego preferowaną metodę nie tylko do wyjaśnienia kontekstu jego własnego położenia, ale również by znaleźć sposób, żeby pomóc jego uczniom wyjaśnić ich własne konteksty. Podkreślenie różnicy między subiektywnością, a fenomenologią była używana przez Freirę, aby jego studenci zrozumieli swoje rzeczywistości poprzez naukę języka, lub jak Freire mówił, „słowa". Heglowska dialektyka pana kontra niewolnika przeobraziła się we Freira uciskającego kontra uciskanych.

Dzieła jego autorstwa, bazowane w marksistowskiej analizie dialektycznej, zasługują na osobne omówienie, ze względu na ich wartość i wagę w zrozumieniu pozycji oraz roli narodów i społeczeństw w procesie wyzwolenia spod jarzma kapitalizmu, mającego swe korzenie w kapitalizmie, który nie mógłby zostać zbudowany bez imperializmu oraz kolonializmu. O tym, jakie przesłanie niosą jego prace i dla kogo są pisane, jak i komu będą użyteczne, dobitnie mówi już otwierające lekturę motto Pedagogii Uciśnionych: „Uciśnionym i tym, którzy cierpią z nimi i walczą po ich stronie". Posiadając doświadczenie i wiedzę, rozwinął teorię, którą później wypróbował i przekształcił w praktykę. W jego najsławniejszym dziele Paulo definiuje praktykę jako „refleksję i akcję skierowaną w struktury mające być przez nie przeobrażone". Dla ich odbiorców, jego uczniów i czytelników, okazała się ona kluczem do nabycia krytycznej świadomości o ich własnym stanie, i o walce o wyzwolenie.

Po niezwykle pozytywnym odbiorze jego dzieł, w 1969 Freire otrzymał propozycję profesury wizytującej na Harvardzie, a rok później jego dzieła zostały przetłumaczone na hiszpański i angielski. Do Brazylii na dobre wrócił dopiero w roku 1980, gdzie dołączył do Partii Robotniczej w São Paulo i pełnił funkcję nadzorcy nad projektem dotyczącym zwiększania piśmienności wśród dorosłych. Gdy ta wygrała wybory w 1988 roku, Paulo został mianowany sekretarzem do spraw edukacji w São Paulo, gdzie spędził resztę życia.

Autorzy: Towarzysze Piotr i Gabriel (https://odrodzenie.fr/2021/09/19/paulo-freire-czlowiek-ktory-wiedzial-jak-uzdrowic-edukacje/) — Osoby te zgodziły się na upublicznienie tutaj owego artykułu.

Źródła:
https://iep.utm.edu/freire/