Zbiór Historyczny

Przyczyny upadku I Rzeczypospolitej

Przyczyny upadku I Rzeczypospolitej

Mówiąc o przyczynach, chciałbym zwrócić szczególną uwagę, na zmiany społeczne jakie zaszły od powstania I RP, do jej upadku w XVIII wieku. O ile czynniki zewnętrzne miały wpływy, o tyle decydujące są czynniki wewnętrzne, które ułatwiły siłom zewnętrznym działanie. Dlatego zamierzam opisać właśnie je.

Pierwszym czynnikiem i według mnie najważniejszym, są zmiany, jakie zaszły w obrębie stanu szlacheckiego. Mianowicie o ile w XVI wieku decydujący wpływ miała szlachta średnia (średnio zamożna), o tyle w późniejszych wiekach decydującą pozycję zdobyła magnateria, która zawładnęła sceną polityczną. Żeby jednak zrozumieć dlaczego ta zmiana, jest szkodliwa, to należy spojrzeć, na ustrój I RP. Panowała tam tzw. demokracja szlachecka. Ustrój ten prawnie zrównywał wszystkich szlachciców bez względu na stan majątkowy (warto zaznaczyć, że wtedy liczba szlachty stanowiła ok. 10% populacji kraju). Wobec takiej sytuacji dominacja średniej szlachty, która posiadała własne niezależne źródła dochodu powodowała większą ,,demokratyzację'' władzy. W porównaniu z tym, zanik średniej szlachty i powiększenia się tzw. gołoty (która mając możliwość decydowania o polityce, a jednocześnie nie posiadając własnych środków utrzymania, była bardzo podatna na korupcję) i wzrost zamożności magnatów (którzy dzięki posiadanym środkom, mieli większy wpływ na władzę), miało efekt przeciwny. Oczywiście, o ile proces akumulacji kapitału, jest czymś oczywistym i nieuniknionym, o tyle działania Zygmunta III Wazy znacząco przyspieszyły ten proces. Mowa tu o licznym nadaniom ziemskim, które otrzymały rody magnackie i dzięki, którym w późniejszym okresie tak bardzo wzrośli w siłę. Oczywiście, co istotne to właśnie rody magnackie miały silną tendencję do przedkładania interesów własnych, nad interesy państwa.

Drugim czynnikiem, jest rekatolizacja kraju, jaka zaszła również za czasów (a przynajmniej miała największe natężenie i największy wpływ na późniejszą sytuację) Zygmunta III Wazy i którą on jako fanatyczny katolik promował. I RP, która stała się krajem wielowyznaniowym w czasach reformacji, była dosyć tolerancyjnym krajem, jak na tamte czasy. Wraz z nadejściem kontrreformacji doszło zamknięcia się kraju, a wszelkie nowości zagraniczne, były odbierane z nieufnością, czy nawet wrogością. co w późniejszym czasie utrudniło modernizację kraju, który stał się łupem krajów, które te nowości wprowadziły. Wprowadziło, to również element konfliktu religijnego, szczególnie na terenach wschodnich, gdzie dominowała ludność prawosławna. Podsycało, to już i tak napięty konflikt klasowy na tych terenach (gdzie miał on najostrzejszą formę).

Trzecim czynnikiem, jest właśnie dominacja stanu szlacheckiego, który zbudował swoją pozycję kosztem innych stanów. Najważniejsza w tym względzie, jest kwestia stanu mieszczańskiego, który był poddany licznym ograniczeniom. Powodowało to znaczne spowolnienie zmian, na gruncie przechodzenia z systemu feudalnego, go kapitalistycznego. Z powodu, że to właśnie z mieszczaństwa wyłoniła się burżuazja. A sytuacja mieszczaństwa w Rzeczypospolitej, zwłaszcza w późniejszym okresie nie była dobra. Za wyjątek od tej sytuacji, można uznać Gdańsk, który ze względu na swoją pozycję, jako głównego portu i ośrodka handlowego I RP posiadał silne mieszczaństwo. Zostało ono jednak stłumione za czasów Batorego i w późniejszym czasie jeszcze bardziej utraciło swoją pozycję. Istotne w tym jest to, że Rzeczpospolita miała gospodarkę nastawioną głównie, na eksport towarów podstawowych (przede wszystkim zboża), zaś towary przetworzone, były głównie sprowadzane z krajów zachodnich, co hamowało, a nawet prowadziło do degradacji miast. W czasie kiedy, było duże zapotrzebowanie na zboże w europie zachodniej, to ten system, był w taki, czy inny sposób sprawny. Jednak kiedy zapotrzebowanie ustało, to przestało już być takie opłacalne, jednak model był kontynuowany, ze względu na obronę przez szlachtę ich stylu życia (i przywilejów). Umacnianie się pozycji szlachty odbywało się również kosztem chłopów, którzy z czasem mieli coraz mniejsze prawa i większe ciężary do udźwignięcia. Co również powodowało destabilizację kraju, poprzez wzmożenie się buntów chłopskich. Szczególnie na terenie Ukrainy, na którym wyzysk przybierał najskrajniejsze formy.

Czwartym czynnikiem, jest to że Rzeczpospolita, była monarchią elekcyjną, co powodowało, że w wybory monarchy, mogły łatwo włączyć się (i włączały) państwa ościenne. Sami władcy, często bardziej interesowali się interesami swoich krajów rodzimych i ich dobro często przedkładali nad dobro Rzeczypospolitej. Powodowało to, że kraj był wciągany w wojny, które najczęściej przynosiły straty, a korzyści albo nie istniały, albo były małe.

Autor: Darknnes Slanneth